فرجام بد مشركان و جنود ابليس در قيامت‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

و اما اگر استثناء را منقطع بگيريم، آن وقت جمله" إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ"، به ضميمه آيه" وَ لا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى‏" «1» دليل بر اين مى‏شود كه استغفار آن جناب قبل از مرگ پدر بوده، و اين خود روشن است.

" وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ وَ بُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغاوِينَ" كلمه" ازلفت" از مصدر إزلاف، به معناى نزديك كردن است و كلمه" برزت" از تبريز مصدر باب تفعيل به معناى اظهار است و در اينجا ميان متقين و غاوين مقابله انداخت و از بين صفات دو طائفه، دو صفت تقوى و غوايت را نام برد، تا اشاره كند به آن دو قضايى كه خداى تعالى در روز راندن ابليس به خاطر امتناعش از سجده بر آدم نمود، و در سوره حجر آن دو قضاء را نام برده فرمود:" إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ ... إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ" «2».

" وَ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ هَلْ يَنْصُرُونَكُمْ أَوْ يَنْتَصِرُونَ" يعنى به ايشان گفته مى‏شود: كجايند آن چيزهايى كه شما به جاى خدا آنها را مى‏پرستيديد آيا شقاوت و عذاب را از شما و يا از خودشان دفع مى‏كنند؟ و حاصل معنا اين است كه آن روز بر ايشان روشن مى‏شود كه در بت‏پرستيشان گمراه بوده‏اند.

فرجام بد مشركان و جنود ابليس در قيامت‏

" فَكُبْكِبُوا فِيها هُمْ وَ الْغاوُونَ وَ جُنُودُ إِبْلِيسَ أَجْمَعُونَ" وقتى گفته مى‏شود" كبه فانكب" معنايش اين است كه او را با روى به زمين افكند و معناى" كبكبه" اين است كه او را چند بار پشت سر هم با رو به زمين افكند. بنا بر اين، اين وزن تكرار كب را افاده مى‏كند، هم چنان كه هر ماده‏اى به اين وزن در آيد تكرار را مى‏رساند، مانند:" دب و دبدب، ذب و ذبذب، زل و زلزل، دك و دكدك".

و ضمير جمعى كه در" فَكُبْكِبُوا فِيها هُمْ" است به اصنام بر مى‏گردد، به دليل آيه" إِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ" «3» كه بت‏پرستان و بتهاى ايشان را هيزم جهنم خوانده است و اينان يكى از سه طايفه‏اى هستند كه آيه شريفه درباره آنان فرموده كه به رو در جهنم مى‏افتد، طايفه دوم آنان، غاوون هستند كه گفتيم در سوره حجر آيه 45 درباره‏شان‏

(1) شفاعت نمى‏كنند مگر براى كسى كه او بپسندد. سوره انبياء، آيه 28.

(2) يعنى تو بر بندگان من تسلط نمى‏يابى مگر كسانى كه خود از گمراهانند و تو را پيروى مى‏كنند، كه جهنم موعد همه ايشان است ... به درستى كه مردم با تقوى در بهشتها و چشمه‏سارها هستند.

سوره حجر، آيه 42- 45.

(3) شما و آنچه به جاى خدا مى‏پرستيد هيزم جهنميد. سوره انبياء، آيه 98.