معناى" برزخ" و مراد از:" وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ"
" وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ ..."كلمه" برزخ" به معناى حائل در ميان دو چيز است، هم چنان كه در آيه" بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيانِ" «2» به اين معنا آمده، و مراد از اينكه فرمود: برزخ در ما وراى ايشان است، اين است كه اين برزخ در پيش روى ايشان قرار دارد، و محيط به ايشان است و اگر آينده ايشان را و راى ايشان خوانده، به اين عنايت است كه برزخ در طلب ايشان است، همان طور كه زمان آينده امام و پيش روى انسان است و در عين حال گفته مىشود:" وراءك يوم كذا" معنايش اين است كه" چنين روزى به دنبال تو است" و اين تعبير به اين عنايت است كه زمان طالب آدمى است، يعنى منتظر است كه آدمى از آن عبور كند، و اينهم كه بعضى گفتهاند: كلمه" وراء" به معناى احاطه است معنايش همين است، هم چنان كه در آيه" وَ كانَ وَراءَهُمْ مَلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْباً" «3» هم معناى دنبال هست و هم معناى احاطه.و مراد از" برزخ" عالم قبر است كه عالم مثال باشد و مردم در آن عالم كه بعد از مرگ است زندگى مىكنند تا قيامت برسد اين آن معنايى است كه سياق آيه و آياتى ديگر و روايات بسيار از طرق شيعه از رسول خدا (ص) و ائمه اهل بيت (ع) و نيز از طرق اهل سنت بر آن دلالت دارد و بحث پيرامون آن در جلد اول اين كتاب گذشت.(1) مجمع البيان، ج 7، ص 117.(2) ميان آن دو دريا حائلى است كه آب آن دو با يكديگر مخلوط نمىشود. سوره الرحمن، آيه 20.(3) و در پى آنان شاهى بود كه هر كشتى را به غصب مىگرفت. سوره كهف، آيه 79.