عدم منافات علم سليمان (عليه السلام) به منطق الطير با فهميدن كلام مورچه 502 - ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

گفته بعضى «1» وادى نمل در نقطه بلندى بوده، و بطورى كه گفته‏اند: در يك وادى در شام قرار داشته است. و بعضى «2» ديگر گفته‏اند: در طائف بوده. و بعضى «3» محل آن را بالاى يمن دانسته‏اند، كه همه اين نقاط، كوهستانى و بلند است و كلمه" حطم" به معناى شكستن است.

و معناى آيه اين است كه: وقتى سليمان و لشكريانش به راه افتاده، بر فراز وادى نمل شدند مورچه‏اى به ساير مورچگان خطاب كرد و گفت: يا أَيُّهَا النَّمْلُ، هان، اى مورچگان! به درون لانه‏هاى خود شويد تا سليمان و لشكريانش شما را حطم نكنند، يعنى نشكنند، و به عبارت ديگر، لگد نكنند،" وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ" در حالى كه توجه نداشته باشند، از همين جا معلوم مى‏شود كه راه پيمايى سليمان و لشكريانش روى زمين بوده.

" فَتَبَسَّمَ ضاحِكاً مِنْ قَوْلِها ..."

از گفتار او لب‏هاى سليمان به خنده باز شد. بعضى «4» گفته‏اند: تبسم، كمترين حد خنده و ضحك خنده معمولى است و اگر در جمله مورد بحث هر دو كلمه را به كار برده، استعمالى است مجازى، كه مى‏فهماند تبسم آن جناب نزديك به خنده بوده است.

عدم منافات علم سليمان (عليه السلام) به منطق الطير با فهميدن كلام مورچه 502

جمله" عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّيْرِ" منافاتى با فهميدن كلام مورچه ندارد، براى اينكه جمله مزبور نفى غير طير را نكرده است، بلكه تنها اثبات مى‏كند كه آن جناب زبان مرغان را مى‏دانسته، ممكن است زبان ساير حيوانات يا بعضى ديگر مانند مورچه را هم بداند.

ولى جمعى از مفسرين نفى غير طير را مسلم گرفته‏اند، آن گاه براى رفع منافات ميان آن و فهميدن زبان مورچه به دست و پا افتاده‏اند، يك بار گفته‏اند: فهم زبان مورچه تنها قضيه‏اى بوده كه در يك واقعه رخ داده، نه اينكه آن جناب هميشه زبان اين حيوان را مى‏فهميده، بارى ديگر گفته‏اند: آن مورچه مورچه بالدار بود، كه خود نيز نوعى پرنده است، بار ديگر گفته‏اند: كلام مورچه يكى از معجزات سليمان (ع) بوده، (هم چنان كه سنگريزه به معجزه رسول خدا (ص) به زبان در آمد)، و بار ديگر گفته‏اند:

صدايى از مورچه برنخاست تا سليمان (ع) سخن او را بفهمد، بلكه خداوند آنچه را كه در دل آن حيوان بوده به سليمان الهام نمود.

(1) تفسير فخر رازى، ج 24، ص 187.

(2) مجمع البيان، ج 7، ص 215.

(3) روح المعانى، ج 19، ص 175.

(4) روح المعانى، ج 19، ص 179.