توضيح اينكه شياطين بر هر افاك اثيم نازل مىشوند
صاحب مجمع البيان در ذيل جمله" تَنَزَّلُ عَلى كُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ" گفته:" أفاك" به معناى كذاب است و اصل كلمه إفك به معناى قلب، و زير و رو كردن است و أفاك (كه صيغه مبالغه آن است) به معناى كسى است كه بسيار قلب مىكند و اخبار را از طرف راستش به طرف دروغ بر مىگرداند. و كلمه" اثيم" به معناى كننده كار زشت است، وقتى مىگويند:" أثم- ياثم- إثما" كه فاعل عمل زشتى را مرتكب شده باشد و كلمه" تاثم" به معناى ترك اثم است «1» (كه در فارسى هم مىگوييم" فلانى فلان عمل را زشت شمرد" يعنى از ارتكاب آن خوددارى كرد. مترجم).و اما اينكه فرمود: شيطانها بر هر افاكى اثيم نازل مىشوند، جهتش اين است كه شيطانها هيچ كارى جز جلوه دادن باطل به صورت حق و زينت دادن عمل زشت، كارى ندارند و معلوم است كه جز بر افاك اثيم، هم نازل نمىشوند.و در جمله" يُلْقُونَ السَّمْعَ وَ أَكْثَرُهُمْ كاذِبُونَ" ظاهر چنين مىنمايد كه دو ضمير جمع در" يلقون" و در" اكثرهم" هر دو به شياطين بر مىگردد و سمع مصدر است، ولى به معناى مسموع است و مراد از آن مسموع، اخبار آسمانى است كه شيطانها و لو به طور ناقص مىشنيدند، چون شهاب ثاقب، آنها را مىراندند و نمىگذاشتند اخبار آسمانى را به طور كامل گوش دهند و آنچه استراق سمع مىكردند و مىشنيدند ناقص و غير تمام بود و به همين جهت دروغهاى بسيارى با آن مخلوط مىشد.و اينكه فرمود:" وَ أَكْثَرُهُمْ كاذِبُونَ" معنايش اين است كه بيشتر شيطانها دروغگويند و اصلا از راست خبر نمىدهند، اين در صورتى است كه مراد از اكثر را اكثر افراد بگيريم و(1) مجمع البيان، ج 7، ص 207.