ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

خود كرده، و عمل مى‏كردند، و شما ايشان را مسخره مى‏كرديد، و به آنان مى‏خنديديد، تا آنجا كه عمل را رها كرده، و آن را با سخريه اهل عمل عوض كرديد، تا امروز رسيد، كه روز جزا است، و ديگر عمل ممكن نيست، در نتيجه آنان با رسيدن به پاداش عمل خود رستگار شدند، و شما تهى دست مانديد، و چون خود را تهى دست يافتيد، در تلاش بر آمديد كه براى خود كارى كنيد و حال آنكه امروز روز كار و عمل نيست، تنها روز جزا است.

" قالَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِينَ" اين از جمله پرسش‏هايى است كه خدا در قيامت از مردم مى‏كند، كه مدت درنگ شما در زمين چقدر بود؟ و اين پرسش در چند جا از كلام مجيدش آمده و منظور از آن پرسش از مدت درنگ در قبور است، هم چنان كه آيه" وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَيْرَ ساعَةٍ" «1» و آيه" كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ ما يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنْ نَهارٍ" «2» و غير از اين دو از آيات ديگر بر آن دلالت دارد پس ديگر نبايد به گفتار بعضى «3» از مفسرين اعتنا كرد كه گفته‏اند:

مراد از درنگ درنگ در دنيا است، و همچنين احتمال بعضى «4» ديگر كه گفته‏اند ممكن است مجموع مكث در دنيا و برزخ باشد.

" قالُوا لَبِثْنا يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ فَسْئَلِ الْعادِّينَ" ظاهر سياق اين است كه مراد از" روز" يك روز از روزهاى معمولى دنيا باشد. و اگر درنگ در برزخ را معادل بعضى از يك روز از روزهاى دنيا كردند، از اين باب است كه خواسته‏اند عمر آن را در مقايسه با زندگى ابدى قيامت كه آن روز بر ايشان مشهود مى‏شود، اندك بشمارند. مؤيد اين معنا تعبيرى است كه در جاى ديگر قرآن آمده كه از عمر برزخ به ساعت و در بعضى جاها به شامى از يك روز، و يا به ظهرى از آن تعبير كردند.

و اينكه گفتند:" فَسْئَلِ الْعادِّينَ" معنايش اين است كه: ما خوب نمى‏توانيم بشماريم، از كسانى بپرس كه مى‏توانند بشمارند، كه بعضى «5» از مفسرين آنان را به ملائكه‏

(1) و روزى كه قيامت به پا مى‏خيزد مجرمين سوگند مى‏خورند كه غير از ساعتى درنگ نكردند.

سوره روم، آيه 55.

(2) تو گويى ايشان روزى كه مى‏بينند آنچه را كه وعده داده شدند، بيش از ساعتى از روز درنگ نداشتند. سوره احقاف، آيه 35.

(3) مجمع البيان، ج 7، ص 121 به نقل از حسن.

(4) منهج الصادقين، ج 6، ص 261.

(5) مجمع البيان، ج 7، ص 121 به نقل از مجاهد.