ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

معنى اين آيه است كه فرموده:" وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِينٍ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهِينٍ" «1» و مؤيد اين ظاهر، قول خداى تعالى بعد از اين جمله است كه مى‏فرمايد:" ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً"، چون اگر مراد از انسان، فرزندان آدم (ع) بود و بس، و شامل خود آدم (ع) نمى‏شد، و مراد از خلقت انسان از گل، اين بود كه نطفه فرزندان آدم (ع) هم در آغاز گل بوده، بايد- به قول بعضى- مى‏فرمود:" ثم خلقناه نطفة ثم خلقنا النطفة علقة، فخلقنا العلقة مضغة ...- پس خلق كرديم او را نطفه‏اى پس خلق كرديم نطفه را علقه‏اى پس خلق كرديم علقه را مضغه‏اى ...".

با اين بيان روشن مى‏شود اينكه بعضى «2» از مفسرين گفته‏اند" منظور از انسان جنس بنى آدم است". و قول بعضى «3» ديگر كه گفته‏اند" منظور از انسان خود آدم (ع) است" صحيح نيست.

كلمه" خلق"- به طورى كه گفته‏اند «4»- در اصل به معناى تقدير و اندازه گيرى بوده، مثلا وقتى مى‏گويند:" خلق الثوب" معنايش اين است كه پارچه را براى بريدن اندازه گيرى كردم. پس، معناى آيه اين مى‏شود كه: ما انسان را در آغاز از چكيده و خلاصه‏اى از اجزاى زمين كه با آب آميخته بود اندازه‏گيرى كرديم.

" ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فِي قَرارٍ مَكِينٍ".

" نطفه" به معناى آبى اندك است كه بسيار اطلاق مى‏شود بر مطلق آب. و كلمه" قرار" مصدر است كه از آن معناى قرارگاه اراده شده تا مبالغه را برساند، و منظور از" قرارگاه مكين" رحم زنان است كه نطفه در آن قرار مى‏گيرد. و كلمه" مكين" صفت رحم است، و توصيف رحم به مكين يا از اين جهت است كه تمكن نگهدارى و حفظ نطفه را از فساد و هدر رفتن دارد و يا از اين باب است كه نطفه در آن، تمكن زيست دارد.

و معناى جمله اين است كه: سپس، ما انسان را نطفه‏اى كرديم كه در رحم متمكن باشد، هم چنان كه آن را در اول از خلاصه‏اى از گل درست كرديم. و اين تعبير مى‏رساند كه:

ما طريق خلقت انسان را از آن شكل به اين شكل مبدل نموديم.

(1) نخست خلقت انسان را از گل آغاز كرد، و سپس نسل او را از خلاصه‏اى از آبى خوار، قرار داد.

سوره الم سجده، آيات 7 و 8.

(2 و 3) مجمع البيان، ج 7، ص 101.

(4) مفردات راغب، ماده" خلق".