ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

باشد، هم چنان كه در قرآن فرموده:" قالُوا هذِهِ أَنْعامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ- گفتند اينها چهارپايان و زراعتى حرامند" و نيز فرموده:" وَ يَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً" و كلمه" حِجْراً مَحْجُوراً" اصطلاحى بود از مشركين كه هنگام ديدن كسى كه از او ترسى داشتند به زبان مى‏آوردند، و قرآن كريم در اين آيه مى‏فرمايد كفار وقتى ملائكه را ببينند آن وقت هم اين كلمه را مى‏گويند، و خيال مى‏كنند گفتن آن فايده‏اى برايشان دارد «1».

و از خليل نقل شده كه گفته در جاهليت وقتى شخصى كسى را كه از او مى‏ترسيد مى‏ديد اگر در ماههاى حرام بود، براى اينكه او را نكشد مى‏گفت:" حِجْراً مَحْجُوراً" يعنى بر تو حرام است كه متعرض من شوى، چون ماه، ماه حرام است آن شخص هم متعرضش نمى‏شد «2» و از ابى عبيدة نقل شده كه گفته است اين يك افسونى بود براى عرب، كه هر وقت از كسى مى‏ترسيد، چون در حرم و يا شهر حرام به او بر مى‏خورد، اين كلمه را مى‏گفت، و اين در وقتى بود كه خونى در ميان آنان بود «3».

پس كلمه" يوم" در جمله يَوْمَ يَرَوْنَ الْمَلائِكَةَ لا بُشْرى‏ يَوْمَئِذٍ لِلْمُجْرِمِينَ" به طورى كه «4» گفته شده، ظرف است براى جمله" لا بشرى" و كلمه" يومئذ" تاكيد آن است و مراد از جمله" لا بشرى" نفى جنس، و مراد از" مجرمين" هر كسى است كه متصف به جرم باشد، چيزى كه هست در مورد آيه، مقصود جرم شرك است، و مجرمين همان كسانى هستند كه اميد لقاى خدا را ندارند، كه قبلا ذكرشان به ميان آمده بود، و معناى آيه اين است: روزى كه اين مجرمين اميدوار به لقاى خدا نيستند ملائكه را ببينند، در آن موقع هيچگونه بشارتى- به طور نفى جنس- براى عموم مجرمين كه اينان طايفه‏اى از آنانند نخواهد بود.

و آن روز از ترس،" حِجْراً مَحْجُوراً" مى‏گويند، و فاعل" يقولون" همان مشركينند يعنى مشركين آن روز به ملائكه‏اى كه قصد عذاب ايشان را دارند" حِجْراً مَحْجُوراً" مى‏گويند، و مقصودشان اين است كه ما را پناه دهيد. بعضى «5» از مفسرين گفته‏اند ضمير جمع" مى‏گويند" به ملائكه بر مى‏گردد، و معنايش اين است كه ملائكه به مشركين مى‏گويند:

" حراما محرما عليكم سماع البشرى"، يعنى حرام و محرم است بر شما شنيدن بشارت و يا

(1) مفردات راغب، ماده" حجر".

(2) مجمع البيان، ج 7، ص 167.

(3) روح المعانى، ج 19، ص 6.

(4) روح المعانى، ج 19، ص 4.

(5) روح المعانى، ج 19، ص 6.