ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

" أَ وَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ كَمْ أَنْبَتْنا فِيها مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً" كه تقرير و بيان حجتى كه در آن است گذشت.

پس بنا بر اين، جمله" وَ الَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي" و جملات بعديش كه به زودى مى‏آيد در حقيقت از باب ذكر خاص بعد از عام است، چون همه اين جملات مصداقهايى از هدايت عامه الهى را بيان مى‏كند، كه بعضى از آنها مربوط به هدايت به سوى منافع دنيوى است و بعضى ديگرش راجع به هدايت به سوى منافعى است كه به زندگى آخرت مربوط مى‏شود.

و اگر مراد از هدايت، در جمله مورد بحث را تنها هدايت دينى بگيريم، در نتيجه صفاتى كه در جملات بعد از آن آمده ارتباطى به مساله هدايت نداشته و هر يك تنها معناى خود را مى‏دهد و اگر بعد از نعمت خلقت، خصوص نعمت هدايت را آورد و آن را بر ساير نعمتها مقدم داشت، براى اين است كه نعمت هدايت بعد از نعمت هستى از هر نعمت ديگر بهتر و مهمتر است." وَ الَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَ يَسْقِينِ وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ"- اين تعبير به منزله كنايه است از همگى نعمتهاى مادى كه خداى تعالى آنها را به منظور تتميم نواقص و رفع حوائج دنيايى به آن جناب داده و اگر از ميان همه نعمتها تنها مساله طعام و شراب و بهبودى از مرض را ذكر كرد، براى اين بود كه اينها مهمتر از ساير نعمتها است.

و از همين جا معلوم مى‏شود كه جمله" و چون مريض شوم" مقدمه است براى ذكر شفاء، و گرنه كافى بود بفرمايد" طعام و شراب و شفايم مى‏دهد" به همين جهت مريض شدن را به خودش نسبت داد، چون اگر به خدا نسبت مى‏داد با منظورش كه ذكر نعمتها بوده نمى‏ساخت، چون مريض كردن سلب نعمت است نه نعمت، و اما اينكه بعضى «1» گفته‏اند:

" مرض را با اينكه آن هم از خداست به خودش نسبت داد تا رعايت ادب را كرده باشد" صحيح نيست.

و اما اينكه چرا كلمه" الذى" را تكرار كرد، با اينكه ممكن بود بفرمايد:" و هو يطعمنى و يسقين ..." براى اين بود كه دلالت كند كه يك يك اين صفات به تنهايى در اثبات ربوبيت خداى تعالى و تدبير امر آدمى و اينكه او قائم بر نفس آدمى و اجابت كننده دعاى او است كافى است.

" وَ الَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ"- منظورش از" ميراندن" مرگى است كه آن را براى هر

(1) روح المعانى، ج 19، ص 96.