ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

صحبت كرد و طايفه سوم جنود ابليسند كه همان قرباى شيطان‏اند كه قرآن كريم درباره‏شان مى‏فرمايد: هيچ وقت از اهل غوايت جدا نمى‏شوند، تا داخل دوزخشان كنند،" وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ ... وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ" «1».

" قالُوا وَ هُمْ فِيها يَخْتَصِمُونَ ... إِلَّا الْمُجْرِمُونَ" ظاهرا گويندگان اين سخن همان غاوون هستند و منظور از اختصام به طورى كه از چند جاى قرآن بر مى‏آيد جدالى است كه ميان خود آنان و شيطانها واقع مى‏شود.

" تَاللَّهِ إِنْ كُنَّا لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ"- در اين جمله به گمراهى خود اعتراف مى‏كنند، و خطاب در جمله" إِذْ نُسَوِّيكُمْ بِرَبِّ الْعالَمِينَ" به آلهه و بتهايشان است، كه با خود آنان در آتش قرار مى‏گيرند، ممكن هم هست خطاب به شيطانها و يا بهر دو باشد و نيز احتمال دارد خطاب به رؤساى گمراهان باشد، كه عوام از ايشان پيروى مى‏كردند، ولى وجه اول از همه بهتر است.

" وَ ما أَضَلَّنا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ"- ظاهرا، هم صاحبان آن سخن و هم اين سخن هر دو منظورشان از مجرمين غير خودشان است، يعنى آن پيشواى ضلالت كه اينان در دنيا او را پيروى كردند و نيز داعى به سوى ضلالت و شرك، كه ايشان را به سوى شرك دعوت كردند و همچنين پدرانشان كه ايشان از آنان تقليد نمودند، و دوستانى كه اينان را شبيه خود نمودند همه اينها مجرمينند و مجرمين به طورى كه از آيات قيامت برمى‏آيد عبارتند از كسانى كه قلم قضاء بر مجرميت آنان و به دوزخ درآمدنشان رفته است، و خداى تعالى درباره آنان فرموده:" وَ امْتازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ" «2».

" فَما لَنا مِنْ شافِعِينَ وَ لا صَدِيقٍ حَمِيمٍ" كلمه" حميم" به طورى كه راغب مى‏گويد به معناى خويشاوندى است كه نسبت به آدمى مشفق باشد «3».

و اين سخن را اهل دوزخ به عنوان حسرت مى‏گويند، حسرت از اينكه نه رفيق دلسوزى دارند، كه ايشان را شفاعت كند و نه دوستى كه به دادشان برسد و اينكه فرمود:" ما از

(1) و كسى كه از ياد رحمان شب كور شود ما برايش شيطانى برمى‏انگيزيم كه قرين وى باشد ... امروز سودى به شما نمى‏دهد چون ستم كرديد و امروز همه در عذاب شريكيد. سوره زخرف، آيات 36- 39.

(2) امروز از نيكان فاصله بگيريد اى مجرمين. سوره يس، آيه 59.

(3) مفردات راغب، ماده" حم".