ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

مى‏كند، بدون اينكه از وسط راه به سوى چپ و راست آن متمايل گشته، يا به خاطر افراط و تفريط بكلى از آن منحرف شود، چون اگر (متمايل و يا منحرف) بشود در نظام طرح شده خللى روى مى‏دهد و به دنبال آن غايت خود آن جزء و غايت همه عالم رو به تباهى مى‏گذارد.

و اين هم ضرورى و واضح است، كه بيرون شدن يك جزء از آن خطى كه برايش ترسيم شده و تباهى آن نظمى كه براى آن و غير آن لازم بوده، باعث مى‏شود ساير اجزاء با آن هماهنگى نكنند و در عوض با آن بستيزند، اگر توانستند آن را به راه راستش بر مى‏گردانند و به وسط راه و حد اعتدال بكشانند كه هيچ، و اگر نتوانستند، نابودش نموده آثارش را هم محو مى‏كنند، تا صلاح خود را حفظ نموده و عالم هستى را بر قوام خود باقى بگذارند و از انهدام و تباهى نگه بدارند.

انسانها نيز كه جزئى از اجزاى عالم هستى هستند، از اين كليت مستثنى نيستند، اگر بر طبق آنچه كه فطرتشان به سوى آن هدايتشان مى‏كند رفتار كردند، به آن سعادتى كه بر ايشان مقدر شده مى‏رسند و اگر از حدود فطرت خود تجاوز نمودند، يعنى در زمين فساد راه انداختند، خداى سبحان به قحط و گرفتارى، و انواع عذابها و نقمت‏ها گرفتارشان مى‏كند، تا شايد به سوى صلاح و سداد بگرايند، هم چنان كه فرمود:" ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ" «1».

و اگر هم چنان بر انحراف و فساد خود بمانند و به خاطر اينكه فساد در دلهايشان ريشه دوانيده از آن دل بر نكنند، آن وقت به عذاب استيصال گرفتارشان مى‏كند و زمين را از لوث وجودشان پاك مى‏سازد، هم چنان كه فرمود:" وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ" «2» و نيز فرموده:" وَ ما كانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرى‏ بِظُلْمٍ وَ أَهْلُها مُصْلِحُونَ" «3».

و نيز فرموده:" أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ" «4» و اين بدان جهت است كه وقتى‏

(1) فساد در دريا و خشكى عالم هويدا گشت، به خاطر كارهايى كه مردم به دست خود كردند و تا آنكه خدا بعضى از آثار عملهايشان را به ايشان بچشاند، باشد كه برگردند. سوره روم، آيه 41.

(2) و اگر اهل قريه‏ها ايمان مى‏آوردند و تقوى پيشه مى‏كردند، هر آينه بركات آسمان و زمين را به رويشان باز مى‏كرديم، اما تكذيب كردند، پس ما نيز آنان را به آنچه كه مى‏كردند گرفتيم. سوره اعراف، آيه 96

(3) پروردگار تو هيچ گاه اهل يك قريه را به خاطر يك ظلم، با اينكه همه در پى اصلاحند هلاك نمى‏كرد. سوره هود، آيه 117.

(4) زمين را بندگان صالح من به ارث مى‏برند. سوره انبياء، آيه 105.