ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

يافته به دنيا بر گردند تا براى خود سعادت كسب كنند، چون در دنيا سابقه اين كار را داشتند كه اعتراف گناهكار و متمرد، به گناه و تمرد خود، توبه و پاك كننده او است و او را از آثار سوء گناه نجات مى‏دهد.

خواهى پرسيد كه: مگر نمى‏دانند آخرت، دار پاداش و جزاء است، نه دار عمل و توبه چون اعتراف به گناه هم خود يكى از اعمال است؟ مى‏گوييم: چرا، مى‏دانند ولى اين اظهار ندامت از باب ظهور ملكات باطنى است، هم چنان كه در آن روز ملكات ديگرى كه در دنيا كسب كردند نيز از ايشان بروز مى‏كند، مثلا، وقتى حق برايشان ظاهر مى‏شود و با چشم خود مى‏بينند، شروع مى‏كنند به انكار كردن، كه ما چنين و چنان نكرديم، و با اين انكار خود، ملكه دروغگويى و انكار خود را بروز مى‏دهند و قرآن كريم چند جا از اين موارد را حكايت نموده، از آن جمله فرموده:" يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعاً، فَيَحْلِفُونَ لَهُ كَما يَحْلِفُونَ لَكُمْ" «1» و نيز فرموده:" ثُمَّ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ تُشْرِكُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ؟ قالُوا ضَلُّوا عَنَّا، بَلْ لَمْ نَكُنْ نَدْعُوا مِنْ قَبْلُ شَيْئاً" «2».

" رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْها فَإِنْ عُدْنا فَإِنَّا ظالِمُونَ" منظور از اين درخواست، به طورى كه آيات ديگر بر آن دلالت مى‏كند، درخواست برگشتن به دنيا است، و اين در حقيقت از قبيل درخواست مسبب، به زبان درخواست سبب است، و مرادشان اين است كه به دنيا برگردند، و عمل صالح كنند، توبه هم كه الآن (در دوزخ) كه اين درخواست را مى‏كردند كرده‏اند، در نتيجه از جمله كسانى خواهند شد كه هم توبه كرده و هم عمل صالح انجام داده‏اند.

" قالَ اخْسَؤُا فِيها وَ لا تُكَلِّمُونِ" راغب در مفردات مى‏گويد:" خسأت الكلب فخسأ" معنايش اين است كه سگ را از روى اهانت چخ كردم، رفت و در گوشه‏اى نشست، و عرب وقتى مى‏خواهد به سگ بگويد:

چخ، مى‏گويد:" اخسأ" «3» و بنا به گفته راغب، در كلام استعاره كنايه‏اى به كار رفته، و مراد از

(1) روزى كه خدا همه‏شان را مبعوث مى‏كند، براى خدا همان قسم‏هاى دروغى را مى‏خورند كه براى شما مى‏خوردند. سوره مجادله، آيه 18.

(2) سپس به ايشان گفته مى‏شود: كجا است آن خدايانى كه براى خدا شريك مى‏كرديد؟

مى‏گويند: ما چنين چيزى نمى‏بينيم، و اصلا ما قبلا خداى ديگرى نمى‏خوانديم. سوره مؤمن، آيات 73 و 74.

(3) مفردات راغب، ماده" خسا".