خطبه 039-نكوهش ياران - شرح نهج البلاغه نسخه متنی

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

شرح نهج البلاغه - نسخه متنی

ابن ابی الحدید

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
لیست موضوعات
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

خطبه 039-نكوهش ياران

اين خطبه با عبارت «منيت بمن لا يطيع اذا امرت» (گرفتار كسانى شده ام كه چون فرمان مى دهم اطاعت نمى كنند) شروع مى شود.

(پس از توضيح پاره يى از لغات با توجه به آنكه اين خطبه را اميرالمومنين عليه السلام به هنگام غارت آوردن نعمان بن بشير انصارى

[نعمان به هنگام رحلت حضرت ختمى مرتبت هشت ساله يا شش ساله بوده و از اصحاب نيست. پدرش بشير نخستين كسى است كه با ابوبكر بيعت كرد، نعمان از چاكران بنى اميه و معاويه و يزيد بوده است و چون به ابن زبير پيوسته به دست مروانيان كشته شده است، مراجعه كنيد به ابن اثير، اسدالغابه، ج 5، ص 22. م. برعين التمر ]

[عين التمر: شهرى نزديك انبار و در غرب كوفه و بر ساحل غربى فرات كه مركز كشت خرما و نيشكر بوده است، به معجم البلدان، ياقوت حموى، ج 6، ص 253، چاپ مصر 1906 ميلادى مراجعه فرماييد. م. ايراد فرموده است، ابن ابى الحديد بحث تاريخى زير را آورده است.)
]

داستان نعمان بن بشير با على (ع) و مالك بن كعب ارحبى

مولف كتاب الغارات

[الغارات ص 445 -455 چاپ استاد جلال الدين محدث ارموى و ترجمه ى الغارات ص 209 به قلم استاد كمره يى. م. مى گويد: نعمان بن بشير و ابوهريره پس از اينكه ابومسلم خولانى به حضور على عليه السلام آمده بود از طرف معاويه پيش على (ع) آمدند تا از او تقاضا كنند قاتلان عثمان را به معاويه بسپرد تا آنان را قصاص كند و شايد بدينگونه آتش جنگ خاموش شود و مردم، صلح كنند، معاويه قصدش اين بود كه كسانى چون نعمان و ابوهريره پس از بازگشت از حضور على (ع) در نظر مردم معاويه را در آنچه انجام مى دهد معذور جلوه دهند و على را سرزنش كنند وگرنه معاويه به خوبى مى دانست كه على (ع) قاتلان عثمان را به او نخواهد سپرد و مى خواست آن دو در اين مورد نزد مردم شام گواهى دهند و عذر او را موجه بدانند و به آن دو گفت پيش على (ع) برويد و او را به خدا سوگند دهيد و از او به حرمت خدا بخواهيد كه قاتلان عثمان را به ما بسپارد كه او آنان را پناه داده است و از آنان حمايت مى كند و حال آنكه اگر چنان كند جنگى ميان ما و او نخواهد بود و اگر اين پيشنهاد را نپذيرفت گواهان خدا بر او باشيد.
]

آن دو، موضوع را با مردم در ميان گذاشتند و سپس به حضور على (ع) آمدند و ابوهريره به او گفت اى اباحسن خداوند متعال براى تو در اسلام فضل و شرف قرار داده است و تو پسر عموى رسول خدايى و ما را پسر عمويت معاويه پيش تو فرستاده است و از تو چيزى را مى خواهد كه اگر بپذيرى اين جنگ آرام مى گيرد و خداوند ميان دو گروه را اصلاح مى فرمايد و آن تقاضا اين است كه قاتلان پسر عمويش عثمان را به او بسپارى تا آنان را در قبال خون عثمان بكشد و خداوند تو و او را هماهنگ و ميان شما را اصلاح فرمايد و اين امت از فتنه و پراكندگى در امان قرار گيرد، سپس نعمان هم نظير همين مطالب را گفت.

اميرالمومنين عليه السلام به آن دو فرمود: سخن در اين مورد را رها كنيد. و سپس به نعمان فرمود: اى نعمان! تو درباره خودت با من سخن بگو، آيا تو از همه افراد قوم خودت- يعنى انصار- برتر و هدايت شده ترى؟ گفت نه، على فرمود: همه ى قوم تو جز تنى چند كه سه چهار تن بيشتر نيستند از من پيروى و با من بيعت كرده اند، آيا تو در زمره آن سه چهارتنى! نعمان گفت: خدا كارهايت را اصلاح فرمايد، من آمده ام كه با تو و در التزام تو باشم و معاويه از من خواسته است اين سخن او را به اطلاع تو برسانم و اميداورم كه براى من موقعيتى پيش آيد كه با تو باشم و آرزومندم كه خداوند ميان شما صلح برقرار كند و اگر عقيده ى تو چيز ديگرى است من با تو و همراه تو خواهم بود.

ابوهريره به شام برگشت و نعمان پيش على (ع) ماند، ابوهريره موضوع را به معاويه گزارش داد و معاويه به او فرمان داد موضوع را به اطلاع مردم برساند و چنان كرد، نعمان پس از رفتن ابوهريره يك ماه ماند و سپس از حضور على (ع) گريخت و چون به عين التمر رسيد مالك بن كعب ارحبى كه كارگزار على عليه السلام در آن شهر بود او را گرفت و خواست او را به زندان افكند و از او پرسيد چه چيز تو را به اينجا كشانده است؟ گفت: من سفيرى بودم كه پيام سالار خود را ابلاغ كردم و برگشتم، (مالك) او را بازداشت كرد و گفت: همين جا باش تا در مورد تو براى على (ع) نامه بنويسم، نعمان او را سوگند داد كه چنين نكند و نوشتن نامه به على (ع) براى او بسيار گران بود. نعمان به كعب بن قرظه انصارى كه خراج گيرنده ى عين التمر بود و خراج آن منطقه را براى على (ع) جمع مى كرد پيام فرستاد كه بيايد او شتابان آمد و به مالك گفت: خدايت رحمت فرمايد پسر عموى مرا آزاد كن، مالك گفت: از قرظه از خداى بترس و درباره اين مرد سخن مگو كه او اگر از عابدان و پرهيزگاران انصار مى بود هرگز از اميرمومنان به سوى امير منافقان نمى گريخت، ولى قرظه همواره او را سوگند مى داد تا آنكه او را رها كرد و به او گفت: فلانى امروز و امشب و فردا را فرصت دارى و در امانى و به خدا سوگند اگر پس از اين مدت تو را پيدا كنم گردنت را خواهم زد، نعمان شتابان بيرون رفت و به هيچ چيز توجه نمى كرد و مركوبش او را سريع مى برد و نمى دانست كجا هست و سه روز همچنان مى رفت. نعمان پس از آن مى گفته است به خدا سوگند نمى دانستم كجا هستم تا آنكه شنيدم زنى در حالى كه گندم آرد مى كرد اين دو بيت را مى خواند:

«با درخشش ستاره ى جوزا جامى آكنده نوشيدم و جامى ديگر با درخشش ستاره شعرى نوشيدم، شرابى سالخورده كه قريش آن را حرام مى دانست ولى همين كه ريختن خون عثمان را حلال دانستند آن هم حلال شد».

دانستم كه ميان قبيله يى هستم كه طرفدار معاويه اند و آنجا آبى از بنى قيس بود و مطمئن شدم كه به جايگاه امن رسيده ام. نعمان سپس به معاويه پيوست و به او گزارش كار خود و آنچه را بر سرش آمده بود داد و همواره خيرخواه معاويه بود و ستيزه گر نسبت به على (ع)

[در متن چاپى غلطنامه هم اصلاح نكرده اند، از چاپ سنگى تهران، سطر 35 ص 117 ترجمه شد و به ص 449 الغارات مراجعه فرماييد. م. و در تعقيب و جستجوى كشندگان عثمان بود، پس از آنكه ضحاك بن قيس به عراق حمله كرد و پيش معاويه برگشت، معاويه دو سه ماه پيش از آن گفته بود، آيا مردى پيدا مى شود كه همراه او گروهى سواران گزيده بفرستم تا بر كناره هاى فرات غارت برد و خداوند به وسيله او عراقيان را بترساند؟ نعمان به معاويه گفت: مرا گسيل دار كه مرا در جنگ با آنان ميل و هوس است، نعمان از طرفداران عثمان بود، معاويه به او گفت: در پناه نام خدا حركت كن و او آماده شد و معاويه همراه او دو هزار سوار گسيل داشت و سفارش كرد كه از شهرها و محل اجتماع مردم كناره بگيرد و فقط بر قرارگاهها و پادگانهاى دور افتاده غارت برد و شتابان بازگردد.
]

نعمان بن بشير، روى در راه نهاد تا نزديك عين التمر رسيد، مالك بن كعب ارحبى كه ميان او و نعمان بن بشير آن جريان پيش آمده بود همچنان حاكم آن شهر بود، قبلا با مالك هزار مرد بود ولى او به آنان اجازه داده بود به كوفه برگردند و جز حدود صد تن با او باقى نمانده بود، مالك براى على عليه السلام نوشت كه نعمان بن بشير با گروهى بسيار كنار من فرارسيده و موضع گرفته است خدايت استوار و ثابت بدارد چاره يى بينديش.

چون نامه به على عليه السلام رسيد بر منبر رفت و خداى را سپاس و ستايش كرد و فرمود: خدايتان هدايت فرمايد، به يارى برادرتان مالك بن كعب بيرون رويد كه نعمان بن بشير همراه گروهى از مردم شام به مالك حمله آورده است و شمارشان بسيار نيست، به سوى برادرانتان برويد شايد خداوند به وسيله ى شما گروهى از كافران را نابود فرمايد و از منبر فرود آمد، كسى از آنان حركت نكرد، على (ع) به سرشناسان و بزرگان ايشان پيام فرستاد و فرمان داد خود حركت كنند و مردم را بر حركت تحريك كنند و آنان هم كارى نساختند و گروهى اندك از ايشان، حدود سيصد سوار يا كمتر، فراهم آمدند و على (ع) برخاست و خطبه يى ايراد كرد و گفت: «همانا كه من گرفتار كسانى شده ام كه اطاعت نمى كنند...» يعنى همين خطبه كه به شرح آن مشغوليم، سپس (از منبر) فرود آمد.

على عليه السلام به خانه ى خود برگشت، عدى بن حاتم برخاست و گفت اين (طرز كار كه ما پيش گرفته ايم) به خدا سوگند كه خذلان و يارى ندادن است، مگر ما با اميرالمومنين چنين بيعت كرده ايم و سپس به حضور ايشان رفت و گفت: اى اميرالمومنين، هزار مرد از قبيله طى همراه من هستند كه از فرمانم سرپيچى نمى كنند و اگر بخواهيد من همراه ايشان حركت مى كنم و مى روم، فرمود من هرگز ميل ندارم افراد يك قبيله را برابر مردم قرار دهم ولى برو در نخيله مستقر شو و براى هر يك از ايشان هفتصد درهم مقررى تعيين كرد، هزار تن ديگر هم غير از افراد قبيله طى و همراهان عدى بن حاتم به آنان پيوستند و چون نامه و خبر پيروزى مالك بن كعب و شكست و گريز نعمان بن بشير به على (ع) رسيد آن نامه را براى مردم كوفه خواند و خداى را سپاس و ستايش كرد و به آن نگريست و فرمود: بحمد الله اين (پيروزى) عنايت خداوند و (مايه) نكوهش اكثر شماست.

اما داستان بر خورد مالك بن كعب با نعمان بن بشير چنان است كه عبدالله بن حوزه ازدى مى گويد: هنگامى كه نعمان بن بشير آهنگ ما كرد من همراه مالك بن كعب بودم، نعمان با دو هزار سپاهى بود و ما فقط صد تن بوديم، مالك بن كعب به ما گفت بايد با آنان داخل و چسبيده به شهر جنگ كنيد و ديوارها را پشت سر خود قرار دهيد «و خويشتن را با دست خود به مهلكه نيفكنيد»

[قسمتى از آيه ى 190 سوره ى بقره است. و بدانيد كه خداوند ده تن را بر صد تن و صد تن را بر هزار تن و گروه اندك را بر گروه بسيار نصرت مى دهد و سپس گفت: نزديكترين كس از شيعيان و انصار و كارگزاران اميرالمومنين على (ع) به اينجا قرظه بن كعب و مخنف بن سليم هستند و خطاب به من گفت: شتابان پيش آن دو برو و بگو هر چه مى توانند ما را يارى دهند، من شتابان روى به راه نهادم و مالك و يارانش را در حالى رها كردم كه به ياران نعمان بن بشير تيراندازى مى كردند، من خود را به قرظه رساندم و از او يارى خواستم، گفت: من مستوفى و صاحب خراجم كسى پيش من نيست كه وى را با اعزام او يارى دهم، من پيش مخنف رفتم و موضوع را به او گفتم او پسرش عبدالرحمان را همراه پنجاه مرد گسيل داشت، مالك بن كعب تا عصر همچنان به جنگ با نعمان و همراهانش ادامه داد و ما در حالى پيش او رسيديم كه او و يارانش نيامهاى شمشيرهاى خود را شكسته بودند و از مرگ استقبال مى كردند و اگر ما ديرتر رسيده بوديم نابود شده بودند، در همين حال شاميان ناگاه ديدند كه ما به ايشان روى آورديم آنان شروع به عقب نشينى كردند و چون مالك و يارانش ما را ديدند استوارتر حمله كردند و آنان را از شهر بيرون راندند در اين هنگام ما به آنان حمله كرديم و سه مرد از ايشان را كشتيم آنان پنداشتند كه نيروهاى امدادى از پى ما خواهند رسيد و همچنان عقب نشستند و اگر گمان مى كردند كسى غير ما نيست بدون شك بر ما حمله مى كردند و نابودمان مى ساختند و شب فرارسيد و ميان ما و ايشان حائل شد و آنان شبانه به سرزمينهاى خود برگشتند، مالك بن كعب براى على عليه السلام چنين نوشت:
]

اما بعد، نعمان بن بشير همراه گروهى از شاميان آهنگ ما كرد و تصور مى كرد بر ما پيروز خواهد شد و گروه عمده سپاهيان من پراكنده بودند و ما از آنچه ممكن بود از ايشان صورت گيرد خود را در امان مى دانستيم پس همراه مردان و با شمشيرهاى برهنه اى كه در دست داشتيم بر آنان حمله كرديم و تا شامگاه با آنان جنگ كرديم، از مخنف بن سليم يارى خواستيم، مردانى از شيعيان اميرالمومنين را همراه پسر خود به يارى ما فرستاد، چه نيكو جوانمردى بود و چه نيكو يارانى كه ايشان بودند، ما بر شدت حمله ى خود بر دشمن افزوديم و خداوند نصرت خويش را بر ما فروفرستاد و دشمن خود را شكست داد و لشكر خويش را عزت بخشيد، سپاس خداوند پروردگار جهانيان را و سلام و رحمت و بركات خدا بر اميرالمومنين باد.

محمد بن فرات جرمى از زيد بن على عليه السلام نقل مى كند كه اميرالمومنين عليه السلام ضمن همين خطبه فرمود: اى مردم! شما را به حق فراخواندم از من رويگردان شديد، با تازيانه شما را زدم مرا درمانده كرديد، همانا بزودى پس از من واليانى بر شما حكومت خواهند كرد كه از شما راضى نخواهند شد تا شما را با تازيانه هاى استوار و آهن شكنجه كنند و من شما را هرگز با آن آزار نمى دهم زيرا هر كه در دنيا مردم را با آن شكنجه كند خدا او را در آخرت عذاب خواهد كرد و نشانه اش اين است كه صاحب يمن مى آيد و ميان شما جاى مى گيرد، كارگزاران و ماموران ايشان را مى گيرند و مردى به نام يوسف بن عمرو

[با آنكه در متن چاپ محمد ابوالفضل ابراهيم و چاپ سنگى تهران نام پدر اين شخص همينگونه و به صورت «عمرو» آمده است ولى ظاهرا صحيح آن عمر است، اين مرد نخست عامل يمن بود و سپس از سوى هشام بن عبدالملك والى كوفه شد، او كه ثقفى است همچون حجاج بن يوسف رفتار مى كرد، سرانجام هم در زندان مروانيان كشته شد، به معجم الانساب و الاسرات الحاكمه، ص 68 زاماور، چاپ 1951 ميلادى مصر و الاعلام زركلى، ج 9، ص 320، مراجعه فرماييد. م. كارگزار اين شهر خواهد شد و در آن هنگام مردى از افراد خاندان ما قيام مى كند او را يارى دهيد كه دعوت كننده به حق است.
]

گويد: مردم مى گفتند كه مقصود زيد (بن على بن الحسين) (ع) بوده است.

[آنچه ابن ابى الحديد نقل كرده تلخيص و گزينه هايى از الغارات است. م.
]

/ 314