آثار و لوازم حب حق در وجود سالك - مبانی نظری تزکیه جلد 1

(دفتر دوم مثنوى)

با اينكه دريافت آثار و لوازم حب به اهل محبت و عشاق اختصاص دارد و ديگران صلاحيت درك، و در بعضى موارد، صلاحيت هضم آنها راندارند، با اينهمه، چه بهتر به قسمتى از اين آثار و لوازم كه در روايات و دعاهاى مأثوره آمده است، به اجمال اشاره‏اى بكنيم، تا بصيرتى براى سالكين باشد، و اطمينان و اميدى براى عشاق و محبين.

آثار و لوازم حب حق در وجود سالك

بايد توجه داشته باشيم كه «حب» يا «محبت» به معنى كلمه، به عنوان واقعيتى از واقعيتهاى عينى روحى، مانند همه واقعيتهاى عينى روحى، و مانند هر خلق و هر صفتى از اخلاق و صفات درونى، براى خود آثار و لوزام خاص، و براى خود احكام بخصوصى دارد، آن هم آثار و احكامى كه همانند خود حب يا محبت، آثار و احكام واقعى و عينى و تكوينى است، و نه موهوم يا ذهنى يا اعتبارى. اين آثار و احكام به تناسب مراتب شديد و ضعيف حب نيز فرق مى‏كند و در همه مراتب يكسان نيست. در هر محبتى اينچنين است، چه در محبتهاى مجازى، و چه در محبت حقيقتى، چه در محبت به اغيار ،و چه در محبت به حضرت حق.

شما اگر در محبتهاى مجازى به دقت و تأمل بپردازيد، و آثار و احكام مراتب مختلف اين محبتها را به نظر بياوريد، با وضوح كامل به اين حقيقت مى‏رسيد كه هر مرتبه‏اى آثار و احكام خاصى را به دنبال خود مى‏آورد، مخصوصاً مرتبه شديدتر و كاملتر كه عشق مجازى مى‏ناميم.

در محبت به حضرت حق نيز كه محبت حقيقى است، هر مرتبه‏اى از مراتب آن براى خود آثار و احكامى دارد، مخصوصاً مرتبه شديد و شديدتر آن كه عشق حقيقى ناميده مى‏شود.

گرچه مراتب اين محبت را براساس توضيحى كه گذشت، نهايتى نيست و حقايق مراتب آنرا نمى‏شود درقالب الفاظ و عبارات، و در قالب مفاهيم ذهنى بيان نمود، و طبعاً در مقام بيان آثار و احكام مراتب آن نيز نمى‏شود حق مطلب را أداء كرد. با اينهمه، بطورى كه گفتيم چه بهتر در حدى كه امكان دارد به بعضى از آنها اشاره‏اى داشته باشيم، تا سالكان طريق در ابتداى امر تا حدودى از بصيرت لازم برخوردار باشند، و آنگاه كه صادقانه قدم در طريق نهادند و به مجاهدت پرداختند و در سلك اهل محبت درآمدند ومدارج و مراتب حب حق را يكى پس ازديگرى طى نمودند، بخوبى و عياناً بيابند آنچه را كه بايد بيابند.

آثار و احكام حب حق در مراحل اوليه آن

1- در مرحله اوليه ظهور حب حق در دل كه در اوايل سلوك پيش مى‏آيد، به حكم انجذاب بسوى حضرت حق، و در اصل، به حكم جذبه ربوبى، سالك به ذكر و طلب، وبه تعبيرى، به عبادت و مناجات، و انقطاع و خلوت، انس خاصى پيدا مى‏كند وبسوى اين امر كشيده مى‏شود و راحت دل و آرامش و قرار خود را در آنها مى‏بيند.

2- در مراحل اوليه حب، به حكم حب و به مقتضاى آن، سالك از غوطه‏ور شدن در غفلت، و از اختلاط با ارباب غفلت و ارباب دنيا،منزجر مى‏گردد و از اين امور وحشت بخصوصى دارد.

3- در مراحل اوليه حب، به اقتضاى حب و بر اثر آن، سالك از اتلاف وقت خويش و از اينكه فرصت يا فرصتها را از دست بدهد، و وقت خود را در وهم وخيال، و در طلب أغيار بگذارند، و از لحظات خويش در طريق نيل به حضرت مقصود استفاده نكند، اجتناب مى‏كند و وقت و فرصت را مغتنم مى‏شمارد. او ديگر با چشيدن حلاوت حب حق، و با برخوردارى از لذت جذبه ربوبى، نمى‏تواند با چيزى خوش باشد و دل به اوهام و خيال دهد.

در اول مناجات المحبين چنين مى‏خوانيم: «الهى من ذاالذى ذاق حلاوة محبتك فرام منك بدلا» يعنى