اوراد، يا اذكار خفيه - مبانی نظری تزکیه جلد 1

(دفتر سوم مثنوى)

اوراد، يا اذكار خفيه

اصل سخن در خصوص «ورد» به معنى مطلق آن گذشت، و گفتيم كه «ورد» را مى‏شود به دو نوع تقسيم كرد، و يكى را «ذكر جلى» و ديگرى را «ذكر خفى» ناميد.

و نيز، تذكر آنچه در اين باب لازم بود گذشت. و طبعاً ضرورتى نداشت دوباره «اوراد خفيه» را به صورت عنوان مستقل و جداگانه‏اى بياوريم. ليكن به لحاظ اينكه بعضى از حقايق و گفتنيها در خصوص «اوراد خفيه» را به جاى خود مهم و توجه به آنهارا مفيد مى‏دانستيم، درصدد اين برآمديم كه تحت اين عنوان به آنها اشاره كنيم.

اوراد خفيه، اگر با شرايط لازمه، و آنچنان كه بايد، انجام پذيرد، از آثار و بركات بسيار، و به يك نظر بى شمار برخوردار است. «ورد خفى» وبه تعبيرى «ذكر خفى» دل را كه سالك اصلى راه است وارد ميدان مى‏كند، و به صورت جدى‏ترى آنرا به راه مى‏اندازد. با «ورد خفى» دل از حال پراكندگى به حال «جمعيت» بر مى‏گردد، و به تدريج در اين حال استقرار مى‏يابد.

بطورى كه قبلا اشاره شد، منظور ما از «ورد خفى» يا «ذكر خفى» اين است كه لفظ ذكر را در حال توجه به خداى متعال و توجه به معنى آن در باطن تكرار كند، و بر قلب خويش مرور بدهد. پيداست كه دراين صورت، هر چه توجه دل به حضرت حق ،و به معنى آنچه مى‏گويد بيشتر باشد، به همان اندازه از پراكندگى به «جمعيت» و «حضور» بر مى‏گردد، و نيز، هر چه اين امر ادامه پيدا كند، اين بازگشت كامل‏تر مى‏شود.

مرور دادن ذكر بر دل، وتكرار آن در باطن، با حال توجه به حق، و با حال توجه به معنى ذكر و قصد آن، نه تنها تشتت و پراكندگى را كنار مى‏زند، و جمعيت و حضور مى‏آورد، بلكه، موجب شرح صدر، و فتح قلب نيز مى‏گردد.

از آيه 22 سوره زمر، كه مى‏فرمايد:

«أفمن شرح الله صدره للاسلام فهو على نور من ربه فويل للقاسية قلوبهم من ذكر الله اولئك فى ضلال مبين».

مى‏شود اين حقيقت را كه گفتيم استفاده نمود. جمله اول آيه از شرح صدر، و تجلى انوار ربوبى در دل، كه همه هم از جانب خداى متعال و از عنايات خاصه‏او خواهد بود خبر مى‏دهد، وجمله بعدى كه مى‏فرمايد:

«فويل للقاسية قلوبهم من ذكر الله» اشارت بر اين دارد كه اين شرح صدر، و تجلى نور ربوبى در دل، بر اثر ذكر دل است كه «ذكر خفى» يا «ورد خفى» از مصاديق بسيار روشن آن مى‏باشد. (دقت شود).

كما اينكه، جمله آخر آيه كه مى‏فرمايد: «اولئك فى ضلال مبين» حاكى از اين نكته است كه ذكر دل، و از آنجمله «ذكر خفى» سلوك در صراط مستقيم است، و انحراف از آن موجب انحراف از اين خواهد بود. فافهم.

«دحوا الارض» را شنيده‏اى، و دانسته‏اى كه رحمت حق و بركات او بر اثر «دحو» بر زمين روى آورد، وزمين زنده گشت، و شد آنچه مى‏بايست مى‏شد؛ و الارض بعد ذلك دحيها - أخرج منها مائها و مرعيها. [1] حال، به اين نكته توجه كن كه ارض دل را نيز «دحو» هست، تا بر اثر آن رحمت بر دل نازل، و بركات بر آن عايد، و حيات در آن ظاهر گردد، و بشود آنچه بايد بشود (دقت كن).

و اين به ذكر دل، از آن جمله، به ذكر خفى، يا به «ورد خفى» خواهد بود.

(دفتر چهارم مثنوى)

[1]. سوره نازعات، آيه 30 و 31.