غفلت ارباب غفلت، موجب نسيان وعيد است - مبانی نظری تزکیه جلد 1

(دفتر اول مثنوى)

و خلاصه اينكه، گاهى مى‏ترسد، گاهى شرم مى‏كند، و گاهى هم اميد به عنايت و عطف خاص مقام ربوبى پيدا مى‏كند و سخن او اين است كه: «الهى و ربى من لى غيرك اسئله كشف ضرى و النظر فى امرى». حال غالب بر او همان خوف و خشيت است و طبعاً همين خوف و خشيت در اول سلوك او را به آنچه بايد بكند، وادار نموده و به جبران گذشته و به بصيرت درآينده هدايت مى‏كند.

غفلت ارباب غفلت، موجب نسيان وعيد است

جهل و غفلت، و محبوس بودن در وادى خيال و اوهام، در عين ايمان به جزاء، موجب نسيان وعيدالهى است.

مطالعه و دقت در حالات و خصوصيات رفتار غافلان از صاحبان عقيده و ايمان، بخوبى اين حقيقت را روشن مى‏كند كه آنان از آنچه خود به آن عقيده دارند، در غفلت بوده و آنرا فراموش كرده‏اند.

چگونه مى‏شود گفت كسى معتقد به اين باشد كه «يو تجد كل نفس ما عملت من خير محضراً و ما عملت من سوء»و به اين حقيقت قرآنى ايمان داشته و بداند كه هر كسى در روز جزا هر ذره‏اى از عمل نيك و بد خويش را خواهد ديد و ريزه كاريهاى همه حركات ظاهرى و باطنى خود را با صور اخر وى آنها خواهد يافت، و با اينهمه اكثر لحظات عمر خود را با شرور اعمال از قبيل، عصيان، طغيان، شرك، ظلم، هتك حرمات الهى، و هوسها و غفلتها بگذراند و واجد رذايل اوصاف و اخلاق و نيات باشد و به اين رويه ادامه بدهد و بخود نيايد؟!!

بنحوى كه گويى چنين عقيده و ايمانى وجود ندارد، و يا آنچه خداى متعال خبر داده، از ميان برداشته شده است!! اين، چه عقيده‏اى است؟!! و آيا مى‏شود اين راه و روش را حاكى از تصديق وعيد و تصديق جزاء دانست؟!. پيداست كه اين راه و روش به جاى خود خبر از تكذيب وعيدالهى مى‏دهد، يعنى نوعى تكذيب است كه تكذيب عملى مى‏ناميم.

در اينجا در قسمتى از بيان حضرت سيدالاولياء اميرالمؤمنين صلوت الله و سلامه عليه دقت مى‏كنيم.

مى‏فرمايد: «قد تكفل لكم بالرزق، و أمرتم بالعمل، فلا يكونن المضمون لكم طلبه أولى بكم من المفروض عليكم عمله، مع انه، و الله، لقد اعترض الشك و دخل اليقين حتى كأن الذى ضمن لكم قد فرض عليكم، و كان الذى فرض عليكم قد وضع عنكم، فبادروا العمل، و خافوا بغتة الاجل» (خطبه 113 شرح نهج البلاغه فيض الاسلام) يعنى «روزى شما از جانب خداى متعال تضمين گرديده و به شما دستور عمل و عبوديت داده شده است پس نزد شما طلب روزى تضمين شده نبايد مقدم‏تر از آنچه عمل آن بر شما دستور داده شد است باشد. وليكن قسم به خدا كه شكى عارض گشته و يقين شما خلل برداشته است، حتى مثل اينكه آنچه براى شما تضمين گرديده، به شما دستور داده شده، و مثل اينكه آنچه دستور داده شده، از شما برداشته شده است!! پس وقت نگذشته، مبادرت به عمل و عبوديت كنيد و بترسيد از اينكه ناگهان اجل شما فرا رسد».

آيا من و شما و هر غافل ديگرى خوب به اين معنى فكر كرده و در آن تعمق نموده و جدا قبول نموده‏ايم كه همه حركات ما، حتى همه جزئيات نيات، خطورات قلبى، تمايلات درونى، خوشيها و ناخوشيهاى قلبى از جهت اغيار، محبتها، عداوتها، خصلتها، خلقها، و صفات ما، لحظه به لحظه با همه ريزه كاريهايى كه دارند، در عالم ما حفظ مى‏شوند و مخصوص به ما مى‏باشد و به ما رد خواهند شد؟!! يعنى ما اين حقيقت را خوب مى‏فهميم و در نظر خود مجسم مى‏كنيم و واقعاً مى‏پذيريم كه لحظه به لحظه داريم براى خويش به دست خويش مسئله مى‏سازيم؟!! و آيا ما بعنوان يك موجود عاقل و با توجه و شعورو با اختيار خود براى خود عذابها و رسوائيها و شدايد هولناكى درست مى‏كنيم، در حالى كه طاقت تحمل گوشه‏اى از آنها را نداريم؟!! و خلاصه اينكه، آيا ما باور كرده‏ايم و چنين مى‏كنيم؟!!.

مگر مى‏شود گفت كه عقيده نداريم، و مگر مى‏شود گفت كه ما عاقل نيستيم، و مگر كسى راضى مى‏شود كه