بيانى از نهج‏البلاغه - مبانی نظری تزکیه جلد 1

خوف هستند، و به آيات پروردگار خويش ايمان دارند، و به خداى خود شريكى در پرستش قرار نمى‏دهند و از غير او طاعتى نمى‏برند و به غير او دل نمى‏دهند، و آنچه را كه وظيفه عبودى آنان است انجام مى‏دهند، و با اين همه قلوب آنان ترسان است از اينكه بسوى پروردگار خويش مى‏روند و با او روبرو خواهند شد، آنان كه از چنين خصوصياتى برخوردارند، در خيرها و خوبيها مسارعت مى‏كنند، و بسوى خير و سعادت سبقت مى‏جويند».

اين آيات از تعظيم حق و بعبارتى، از تجليات صفات جلال براى بيداران، خبر مى‏دهد.

بيانى از نهج‏البلاغه

حضرت سيد الاولياء اميرالمؤمنين صلوات الله و سلامه عليه در خصوص اصحاب پاك رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم چنين مى‏فرمايد: «لقد رأيت أصحاب محمد صلى الله عليه و آله، فما أرى أحداً منكم يشبههم، لقد كانوا يصبحون شعثاً غبراً و قد باتوا سجداً و قياماً، يراوحون بين جباههم و خدودهم، و يقفون على مثل الجمر من ذكر معادهم، كأن بين أعينهم ركب المعزى من طول سجودهم، اذا ذكر الله هملت أعينهم حتى تبل جيوبهم و مادوا كما يميد الشجر يوم الريح العاصف خوفاً من العقاب و رجاء للثواب»(جزء دوم شرح نهج البلاغه ميثم بحرانى، كلام 94).

يعنى «من اصحاب پيامبر را ديدم و كسى از شما را نمى‏بينم كه مانند ايشان باشد. آنان صبح مى‏كردند با سر و صورت غبار آلود و با موهاى پريشان و ژوليده، در حالى كه شب را بيدار بوده و با سجده و قيام به آخر برده و گاهى پيشانيها و گاهى صورتهاى خود را بر خاك مى‏نهادند. و به هنگام ياد قيامت و بازگشت، مانند اين بود كه روى آتش پاره‏ها ايستاده‏اند. پيشانيهاى آنان بر اثر طول سجده همانند زانوهاى پينه بسته و تغيير كرده بزها بود. وقتى سخن از خداى متعال بميان مى‏آمد، از شدت خوف و نيز از وجد و شوق، چشمهايشان آنچنان اشك مى‏ريخت كه گريبانهايشان‏تر مى‏گشت، و همانند درختى كه در برابر باد تند قرار بگيرد برخود مى‏لرزيدند».

دقت در اين بيان را به عهده ارباب ذوق مى‏گذاريم. اين، بيان آن حضرت و اشارات آن، و اين هم شما و تأمل شما.

(دفتر دوم مثنوى)

جامى در نفحات الانس از عارفى نقل مى‏كند كه: از وى پرسيدند كه مرد به چه داند كه وى بيدار است؟ گفت:

به آنكه چون حق را ياد كند از فرق تا قدمش از ياد كرد حق خبر داشته باشد.

چهارم: از آثار يقظه، شناخت بهتر نفس اماره است شناخت بهتر نفس اماره، و توجه به خطراتى كه از جانب آن مى‏آيد نيز از آثار يقظه و انتباه است. اين شناخت در عين اينكه از آثار يقظه محسوب مى‏گردد، در حقيقت كليد حل معماست و مشكل از همين رهگذر بايد حل شود. زيرا اصل مسئله همين است كه اين حقيقت براى يك سالك در ابتداى امر بصورت جدى و بعنوان يك واقعيت مسلم معلوم گردد كه مانع و حاجب بين او و بين خداى متعال همان «نفس» خود اوست و اصل حجب در آن خلاصه مى‏شود و اگر اين حجاب كه حجب را در بر دارد از ميان برخيزد، مشكل بر طرف شده و مقصود حاصل گرديده است.

ارباب غفلت، به نفس و خطر آن پى نبرده‏اند

اگر چه اين معنى به گوش همه مى‏خورد كه نفس انسان براى وى خطرها و هلاكتها مى‏آورد، و اگر چه همه