مرتبه عاليه اخلاص، مبتنى بر عرفان حق و حب اوست - مبانی نظری تزکیه جلد 1

و نعمتهاى آن سو موظف به انجام دادن واجبات و ترك محرمات مى‏داند و وادار به اين دو مى‏كند.

اگر توفيقى ازخداى متعال نباشد و نفس انسان و وسوسه شيطان غالب آيد، همين عقل جزئى تا اين اندازه هم از خود اثر به ظهور نمى‏رساند و مسئله ترك يا تضييع واجبات و ارتكاب محرمات به حكم نفس براى انسان آسان مى‏شود و عقل وى نمى‏تواند مانع و رادع باشد، تا جايى كه ممكن است آنچان عقل انسان محكوم نفس وى گردد و نفس آنچنان حاكم باشد كه انسان جز يك سلسله عقايد خشك و خالى هيچگونه التزام عملى در برابر واجب و حرام نداشته و در عمل همانند يك فرد بى عقيده باشد. و خلاصه اينكه عقل انسان به جايى برسد كه گويى اصلا وجود ندارد، و چنان اثر وجودى خود را فاقد گردد كه گويى عقلى نيست.

عقل انسان در مقام تنزل در اين مرحله هم توقف نمى‏كند و گاهى به نقطه‏اى مى‏رسد كه اصولاً از درك عقايد حقه، يعنى ازدرك واقعيات و حقايق نيز محروم مى‏گردد، و آنها را نفى مى‏كند، وباطلها را واقعيتها مى‏پندارد، و توهمات و تخيلات راحقيقتها مى‏شمارد، و در نتيجه، راه كفر و الحاد و عناد را براى انسان هموار مى‏كند.

پس بايد گفت، عقل را مراتب زياد هست. در مرتبه‏اى كه اوج كمال اوست «كيف أصبر على فراقك» سر مى‏دهد، و در مرتبه‏اى كه اوج سقوط اوست «ما يهلكنا الا الدهر»مى‏گويد.

مرتبه عاليه اخلاص، مبتنى بر عرفان حق و حب اوست

با شرحى كه گذشت به اين حقيقت مى‏رسيم كه نيل به مرتبه عاليه اخلاص، يعنى قصد انسان و نيت او در مجاهدات عبودى لقاى حضرت حق و شهود او باشد و بس، چيزى نيست كه به سادگى و به آسانى به دست بيايد، و احتياج به اين دارد كه معرفت بالا و انجذابى در وجود انسان و در دل او نسبت به خداى متعال وجود داشته باشد، معرفت خاص و انجذاب خاصى كه بعد از مجاهدت طولانى ،و قطع طمع ازحظوظ نفسانى، و انخلاع از دنيا و متاع فانى، و كنار رفتن حجب ظلمانى، وبالاخره، با شكسته شدن نفس شيطانى، وظاهر گشتن عقل رحمانى در دل انسان پيدا مى‏شود.وقتى سالك در سلوك خود موفق بود،وبر اثر مجاهدت از چنين معرفت و انجذابى برخوردار شد، يعنى جناب او راشناخت و مجذوب او گشت، شب و روز در طلب لقاى او و شهود وجه كريم اوست، وقصد و نيت قلبى وى در همه مجاهدات عبودى هم جز لقاء و شهود نيست.

توبه از حزن و تألم

از جمله رذايل اوصاف و ذمائم اخلاق، حزن و تألم براى دنيا و امور دنيوى است كه سالك بايد در اول سلوك و در مقام توبه از رذايل از آن نيز توبه كند و با مجاهدت آنرا از خود دور سازد. و به جهت اهميت مسئله لازم است اين امر را سهل نشمارد و در تطهير خود از آن جديت و مجاهدت پى گير داشته باشد و بداند كه سهل شمردن اين امر موجب عدم موفقيت وى در طى طريق خواهد بود، زيرا كه حزن و اندوه براى دنيا و براى مسائل آن از موانع بسيار بزرگ و خطرناك در سفر الى الحق است و از شوا غل مهمه براى يك سالك مى‏باشد.