اشارتى براى ارباب معرفت و صاحبان بصيرت - مبانی نظری تزکیه جلد 1

آنها ضرر رسانيده و موجب حرمان آنها گشته، و يا بنحوى آنها را از آنچه داشتند كنار زده و محروم نموده، و يا با گفتار و رفتار خود موجبات ضرر و فشار گرفتاريها را براى آنان فراهم كرده است.

و همين طور، بايد فكر خود را بكار بيندازد و ببيند به چه كسى ضرر مالى رسانيده و حق مالى چه كسانى به گردن وى هست؟ و نيز، بررسى كند حقوق چه كسى و يا كسانى را كه شرعاً بر او واجب و لازم بوده اداء نكرده و يا در اداى آنها قصور نموده است، مخصوصاً حقوق واجب نزديكان از اهل و عيال و فرزندان و ارحام و ارقاب را؟.

و علاوه بر اين، لازم است فكر خود را بكار انداخته و ببيند غير از انسانها به مخلوقات ديگر خداى متعال از قبيل حيوانات و غير آنها چه اذيتها و ضررها و خسرانهااز او رسيده است؟.

و خلاصه سخن اينكه، سالك بايد در مقام توبه از اول طفوليت تا آخر را بررسى دقيق نموده و ببيند كدام حقى را از مخلوقى ضايع كرده و مورد تعدى قرار داده است؟ و سپس در اداى آن بكوشد و آنرا جبران كند. آنجا كه بايد حق پايمال شده را به صاحب آن يا به وراث وى بپردازد، همين كار را انجام بدهد و آنجا كه بايد استحلال كند، ازصاحب حق و يا از وراث او طلب حليت نمايد و آنجا كه بايد بنحو خاصى حق تضييع شده را جبران كند، به همان نحو به جبران آن بپردازد. مثلا به كسى كه تهمت زده است در رفع آن تهمت بكوشد و با صراحت اعلام بكند كه من به او اين تهمت را زده‏ام و از خود او نيز حليت بخواهد. و نيز، آنجا كه وظيفه‏اش دعا و طلب خيرو مغفرت براى صاحبان حقوق است، ويا وظيفه‏اش احسان و انفاق براى آنها و يا دادن مظلمه است، به وظيفه خويش همانطور كه لازم است عمل كند. در بيان روشن‏تر، در هر موردى به همان نحوى كه دستور شرع مقدس است عمل نمايد.

اشارتى براى ارباب معرفت و صاحبان بصيرت

در اينجا به گوشه‏اى از اسرار موجود در اين مسئله اشاره مى‏كنيم تا ارباب معرفت به آن توجه داشته و به تأمل بپردازند و اميد هست كه دقايق و گوشه‏هاى ديگرى از اين اسرار نيزبا عنايات ربوبى براى آنان روشن گردد.

هر كسى و هر مخلوقى كه حقى از او به دست انسان پايمال شده و به حريم او بنحوى تجاوز گرديده است، در باطن امر، يعنى در پشت پرده بين او و انسان مخاصمه‏اى به وجود مى‏آيد كه انسان را نزد حضرت حق مورد مؤاخذه قرار مى‏دهد و در حقيقت بجاى خود حجابى بين انسان و حضرت حق مى‏گردد. اين براى سالك همانند هر حجاب ديگرى بوده و مادامى كه از ميان برنخاسته و بر طرف نشده است حكم خود را داشته و مانع از قرب و وصول به مقصد خواهد بود. در بيان ديگر، هر يك از صاحبان حقوق در باطن امر در سر راه انسان قرار گرفته و هر كدام بنحوى مانع وى مى‏باشند و نمى‏گذارند در صراط الى الله پيش برود و به جوار قرب و به لقاى او نايل گردد، مگر اينكه از انسان راضى گردند و مخاصمه از ميان بر خيزد. (دقت شود).

و اين همان حقيقتى است كه در روز قيامت و به هنگام ظهور بواطن و روشن شدن سرائر به ظهور مى‏رسد. در قيامت، مخصوصاً در صراط كه همه مكلف به عبور از آن مى‏شوند و بايد از آن بگذرند تا از آتش نجات يافته و در جوار حق و در بهشتها قدم بگذارند، از جمله گذرگاههاى سختى كه انسان در آنها نگه داشته مى‏شوند و مورد مؤاخذه قرار مى‏گيرند و مادامى كه در مؤاخذه و محاسبه هستند گرفتار شدايد مى‏باشند و اگر نجات نيافتند به آتش مى‏افتند، گذرگاهى است كه مخصوص به همين امر، يعنى مخصوص به مظالم عباد است. انسانها در اين موقف از جهت آنهايى كه به حقوق آنها تجاوز نموده‏اند مورد مؤاخذه مقام ربوبى قرار مى‏گيرند و حساب كننده هم خود خداى متعال است و مادامى كه رضايت صاحبان حقوق به دست نيامده است در همان گذرگاه محبوس و گرفتار سختيهاى فوق تصور بوده و نمى‏توانند به پيش بروند و به عالم نور و بهاء، يعنى به جوار