سر ديگر هست كو گوش دگر - مبانی نظری تزکیه جلد 1

خوردار است، و دومى مدتهاى طولانى بى بهره از رسم بندگى ،و محروم از شرم و حياى عبودى. او در آن فاصله، و در آن ايامى كه گناه مى‏كرده و مرتكب خطا مى‏شده، و ازگناه و خطاى خود برنمى گشته و بر آن اصرار مى‏ورزيده است، غير از اصل گناه و خطايى كه انجام مى‏داده، جرم و خطاى فضيحت بارى هم داشته است كه به آن هم ادامه مى‏داده است، و آن اينكه، از پروردگارش شرم نمى‏كرده، به خود نمى‏آمده، از كرده خويش پشيمان نمى‏شده ،و توبه و استغفار نمى‏كرده است.

او در مقام استغفار بايد هم براى اصل گناه و خطايى كه انجام مى‏داده است استغفار كند، هم براى اين امر كه مدتها توبه واستغفار را به تأخير انداخته و ترك كرده است. (دقت شود)

سر ديگر هست كو گوش دگر

در اينجا سرى هم هست كه بسيار دقيق و عميق است، سرى كه بايد گفت اسرارى را در بر دارد، و نيل به آن، نه به صورت تصور ذهنى، بلكه به نحوى درك شهودى، چيز آسانى نيست و استعداد لازم خود را مى‏طلبد.

(دفتر ششم مثنوى)

و آن اينكه، هر گناهى، و هر جرم و خطايى كه از انسان سر مى‏زند، به مقتضاى سبق رحمت، و به لحاظ دقايقى كه نمى‏شود گفت، تا مدتى كه زياد طولانى هم نيست، شبيه معلق مى‏ماند، بدون اينكه تثبيت گردد و در عالمى كه مخصوص اعمال انسان است به قلم تكوين نوشته شود، و به عبارت ساده‏تر، بدون اينكه در صحيفه عمل انسان ثبت گردد. بعد از گذشت اين مدت است كه گناه انسان و خطاى او، اگر در همين مدت توبه جدى و استغفار نكرده، در صحيفه وى ثبت مى‏گردد.

اين مدت به طورى كه گفتيم مدت بسيار محدودى است. اما اينكه سر اين امر، و معنى و تفسير آن چيست؟ مسئله‏اى است مانند بسيارى از مسائل كه با عقول و افكار عادى نمى‏توان به آن رسيد، مگر اينكه فهم ديگر و شعور ديگرى داشته باشيم، تا در حد خود به آن برسيم.

(دفتر ششم مثنوى)

در هر صورت، در اين مدت محدود اگر انسان از گناه و خطاى خويش نادم گردد، و از آن توبه جدى، و براى آن استغفار كند، گناه و خطاى او نوشته نمى‏شود، و در عالم مخصوص او كه صحيفه عمل مى‏ناميم ثبت نمى‏گردد، يعنى مشمول عفو و مغفرت مى‏شود. به عكس، اگر در اين مدت محدود به خود نيايد، نادم نشود، و توبه جدى و استغفار نكند، گناه وخطايش تثبيت مى‏گردد، و در صحيفه عمل، يعنى در عالم مخصوص او به قلم تكوين نوشته مى‏شود، و ثبت مى‏گردد. پيداست كه بعد از آن از ميان برداشته شدن چيزى كه به دست تكوين در عالم نامرئى انسان تثبيت گرديده است چيز ساده‏اى نخواهد بود، و به آسانى به دست نخواهد آمد. يعنى احتياج به اين دارد كه از يك سو بنده توبه جدى كند، ندامت جانكاه، گريه‏هاى جانسوز، و استغفارهاى طولانى ومداوم داشته باشد،و از سوى ديگر، توبه وى مقبول بيفتد، استغفارش اجابت شود، وندامت و گريه‏هايش جلب رحمت كند، تا پروردگارش گناه و خطاى او را محو بفرمايد، كه او بر همه چيز قادر است.

اين مدت محدود كه اشاره كرديم، در بعضى روايات هفت ساعت ذكر شده است. قسمتى از يكى از اين روايات را در اينجا مى‏آوريم.

حفص مى‏گويد، شنيدم از امام صادق سلام الله عليه كه مى‏فرمايد:

«ما من مؤمن يذنب ذنبا الا أجله الله عزوجل سبع ساعات من النهار، فان هو تاب لم يكتب عليه شى‏ء و ان هو لم يفعل كتب الله عليه سيئة...». [1]