توضيح در خصوص توبه و استغفار اين مقام - مبانی نظری تزکیه جلد 1

مى‏كند، آنهم بنحوى كه حتى صاحبان اين قبيل فكرها پيش خود چنين گمان كنند كه حق همان است كه آنها فكر مى‏كنند، و در نتيجه، هر جا د رآيه‏اى، يا در روايتى، يا در دعا مناجاتى به چيزى برخورد كردند كه با فكر، يا فكرهاى آنان نمى‏سازد دست به تأويلات زده و توجيهات گوناگون به راه اندازند، تأويلات و توجيهاتى كه حتى خود نيز نمى‏توانند با آنها قانع شوند و به آنها راضى باشند، چه رسد به ديگران و به كسانى كه مى‏خواهند از انوار آيات و روايات و دعاها استفاده‏هاى بيشتر كنند، و از معارف عاليه توحيد، و رموز دقيقه عالم عشق و عبوديت، و آداب فقر و فنا، و حيات و بقا چيزها بفهمند.

اگر اينها راه تعبد در پيش گرفته، و با سلامت باطن با استمداد از عنايات ربوبى به تدبر د رآيات قرآن و دقت در روايات و دعاها مى‏پرداختند، و عوض تأويلها و توجيه‏ها دست طلب به پيشگاه ربوبى مى‏بردند كه آنان را به حقايق آياتش آشنا، و از انوار روايات و دعاها بهره‏مند سازد، مسلماً به اندازه فقر و دردمندى خويش از عنايات پروردگار برخوردار، و از معارف عاليه قرآن و روايات و أدعيه با خبر مى‏شدند، ولااقل اين اندازه مى‏فهميدند كه توبه و استغفار فقط مخصوص صاحبان معاصى كبيره نيست، بلكه هر مرتبه و هر منزلتى را به تناسب آن توبه و استغفارى هست.

توضيح در خصوص توبه و استغفار اين مقام

از شرحى كه گذشت، به اصل اين امر متوجه شدى كه در اين مرتبه از مراقبه به تناسب، و به مقتضاى امور ووظايف اين مرتبه، براى سالك توبه و استغفارى هست. حال به توضيح مطلب تا حدى كه امكان دارد مى‏پردازيم. اگر امور و وظايف اين مرتبه را از اول تا آخر، يعنى از امر اول تا امر نهم خوب به نظر بياورى، توضيحى كه مى‏دهيم بخوبى براى تو مفهوم خواهد شد، ومقصود را خوب خواهى فهميد.

توضيح اينكه:

سالك وقتى به امور و وظايف اين مرتبه از مراقبه، آنچنان كه بايد، ملتزم شد و به آنها مداومت كرد، به لحاظ اينكه وى در مقام عبوديت و طلب، در حد خود، صدق و اخلاص از خود نشان داده و صادقانه پيش آمده است، پروردگار متعالى نيز او را مشمول عنايات خاصه خود مى‏فرمايد، و از هدايتهاى مخصوص بهره‏مند مى‏سازد، يعنى به او مى‏فهماند آنچه را كه لازم است.

(دفتر پنجم مثنوى)

او با هدايتهاى ربوبى بخوبى مى‏فهمد وظايف اين مقام، و امورى كه وى در اين مرتبه از مراقبه ملتزم به آنهاست، واقعاً و به معنى كلمه از وظايف اساسى و شئون لازم بندگى است، و بجا نياوردن آنها، و عدم التزام به تك تك آنها نيز هر كدام به جاى خود واقعاً و به معنى كلمه «قصور» و «خطا» و «تقصير» در مقام بندگى، و به عبارتى «گناه» مى‏باشد.

خداى متعال همه اينها را به او مى‏فهماند، و همه را از آيات قرآن و اشارات آيات به او مى‏فهماند، و روايتها ودعاها، وحتى دل او را نيز بر آنچه از قرآن به او فهمانيده است گواه قرار مى‏دهد، و بلكه همه چيز را. و اين، سرى است كه براى اهل آن روشن، و از نا اهل كاملا مستور است.

خداى متعال با قرآن وآياتش با او سخن مى‏گويد، و او قرآن و آيات آن را خطاب به خود، و خود را مخاطب آيات مى‏بيند، بنحوى كه در هر خطابى سخنى به او گفته مى‏شود، تذكرى به او داده مى‏شود، راهى به او ارائه مى‏گردد، حقيقتى بر او روشن مى‏شود، و دستورى به او مى‏آيد، و بالاخره، آداب و وظايف خويش را از قرآن مى‏گيرد، و از اشارتهاى آن به خطاها و جرايم خود پى مى‏برد، و دستور توبه وا ستغفار را نيز اخذ مى‏كند.

(دفتر پنجم مثنوى)