دقت محاسبه الهى - مبانی نظری تزکیه جلد 1

گذاشت، و خواهيد ديد توفيقات يا حالات قبلى خود را نداريد، البته اگر بيدار باشيد و بفهميد. مگر اينكه خدا اينها را بر شما ببخشد، و ناديده بگيرد.

«فكر» خود را خوب بكار بينداز، و مضمون آيه شريفه را بر «خود» و حالات و خصوصيات «خود» تطبيق كن، و بلكه، آيه را درخصوص خود بدان، و خود را مخاطب آيه.

متوجه باش كه تمام خصوصيات و حركات باطنى تو، همانند همه اعمال ظاهرى تو، زير نظر و تحت محاسبه مقام ربوبى است. مراقبت باطن خويش باش، آنچنان كه مراقب ظاهر خويش هستى.

گمان نكن خطورى كه در باطن تو گذشت، بى حساب خواهد بود، و اثر آن برتو عايد نخواهد شد. گمان نكن محبتى كه در دل تو نسبت به چيزى پيدا شد، روى آن حساب نشده، و نتيجه آن به دنبال آن نخواهد آمد. گمان نكن تمايلى كه در باطن تو نسبت به چيزى گذشت، بى حساب و بى اثر خواهد بود. گمان نكن فكرى كه در باطن تو گذشت، تحت محاسبه نخواهد بود، و گمان نكن نيت و قصدى كه در باطن تو پيدا شد، اگر چه در عمل به ظهور نرسد، به جاى خود، و در حد خود، حساب نخواهد داشت، و اثر آن به تو نخواهد رسيد؛ ان تبدوا ما فى أنفسكم او تخفوه يحاسبكم به الله.

(البته اشتباه نشود، آنچه در روايات آمده است كه «نيت معصيت» مادامى كه در عمل به ظهور نرسيده، و به عبارتى، مادامى كه عمل نشده است براى انسان نوشته نمى‏شود، به اين معنى نيست كه هيچ حسابى ندارد، و بود و نبود چنين نيتى يكى است. مقصود اين است كه «نيت و قصد معصيت» و «نيت هر كار بد» مادامى كه در عمل به ظهور نرسيده، مانند «انجام دادن آن معصيت» و «انجام دادن كار بد» نيست، و حساب آنرا ندارد، نه اينكه براى خود، و در حد خود، حسابى نداشته باشد.

كسى كه در باطن خويش نيت معصيت، و نيت كار بدى را دارد، اگر چه انجام ندهد، با كسى كه حتى چنين نيتى در باطن ندارد، يكى نيست. وجود همين نيت به جاى خود مسئله‏اى است در باطن انسان، و نمى‏شود بى حساب باشد، و چگونه مى‏شود داشتن و نداشتن آن براى انسان يكسان باشد؟!).

دقت محاسبه الهى

لازم است به اين حقيقت كه محاسبه الهى بسيار دقيق است نيز «فكر» بكنيم، و نكات و اشارات آيات و روايات و دعاها را در اين زمينه بخوبى مورد تأمل قرار بدهيم، و با فهم خوب اين حقيقت، بر حركات ظاهر و باطن خويش مراقبت كامل و دقيق داشته باشيم، و هيچ حركتى را اگر چه به نظر ما كوچك و ناچيز باشد، كوچك نشماريم، و بدانيم كه در مقام محاسبه، اگر عفو الهى و غفران ربوبى در ميان نباشد، روى آن حساب خواهد شد.

در اين زمينه به يك مورد از آيات قرآن كريم اشاره، و در آن «فكر» مى‏كنيم:

در آيه 86 سوره نساء مى‏خوانيم:

«و اذا حييتم بتحية فحيوا بأحسن منها او ردوها ان الله كان على كل شى‏ء حسيباً».

يعنى «و وقتى به شما تحيت گفته مى‏شود، شما هم تحيتى مثل آن يا بهتر از آنرا پاسخ دهيد، كه خداى متعال روى همه چيز حساب كننده است».

آنجا كه شما در پاسخ سلام كسى كوتاه مى‏آييد، و مانند يا بهتر از آنرا به او پاسخ نمى‏دهيد، خداى متعال روى همين برخورد شما، اگر چه به نظر شما مهم نباشد، حساب مى‏كند، و ناديده نمى‏گيرد، كما اينكه، اگر مانند سلام او، يا بهتر از آنرا در پاسخ گفتيد، خدا روى آن نيز محاسبه مى‏كند، و در هر دو صورت، شما اثر مثبت يا منفى برخورد خود را خواهيد گرفت، چه در اين دنيا با توفيقها و سلب توفيقها به نحوى كه توضيح داده شد، و چه در آخرت به نحوى كه در آنجا هست.

تو، اى سالك، در اين آيه خوب «فكر» كن، و دقت محاسبه ربوبى را در نظر داشته باش، و مراقبت كن سعى تو باطل، و رنج تو ضايع نگردد.

سخن خود در اين باب را با ذكر دو روايت با ترجمه ساده، و توضيح اجمالى به آخر مى‏رسانيم.

1- از امام صادق سلام الله عليه روايتى نقل شده كه قسمتى از آن چنين است:

«ان الرجل ليكذب الكذبة فيحرم بها صلاة الليل...». [1] يعنى «حقيقت اين است كه شخص به دروغ سخنى مى‏گويد، پس، به سبب همان دروغ از نماز شب محروم مى‏گردد...».

محاسبه الهى روى دروغ گفتن، و نتيجه اين محاسبه، كه محروميت از نماز شب، و سلب توفيق است، در اين روايت بخوبى به چشم مى‏خورد.

2- در روايت ديگرى آمده است كه:

«جاء رجل الى أميرالمؤمنين على بن أبيطالب عليه السلام فقال: انى قد حرمت الصلاة بالليل، فقال أميرالمؤمنين عليه السلام: أنت رجل قد قيد تك ذنوبك». [2] يعنى «مردى به حضور حضرت اميرالمؤمنين على بن ابيطالب سلام الله عليه آمد، و گفت، من از نماز شب محروم گشته‏ام. اميرالمؤمنين سلام الله عليه فرمود، تو، مردى هستى كه گناهانت تو را به زنجير كشيده است».

محاسبه ربوبى روى گناهان، و نتيجه آن كه سلب توفيق، و محروميت از نماز شب است، از اين بيان به وضوح بر