تحذير و تذكر - مبانی نظری تزکیه جلد 1

بنابراين، با انكسار و ندامت و شرمندگى و اصرار و الحاح، در حالى كه اميد به فضل و رحمت، و عفو و مغفرت او دارى استغفار كن. و ببين جرم تو چه بوده و چگونه بوده؟ تا بدانى استغفار تو بايد چگونه باشد. سعى كن استغفار تو با اقرار صريح بر جرم، و اعتراف روشن به خطا باشد، و بپرهيز از اينكه بر اثر مكر شيطان و حيله نفس، به نوعى خود را بى گناه بدانى، و يا گناهان خود را كم اهميت و كوچك بشمارى، كه اين خود از مخاطرات طريق است.

(دفتر چهارم مثنوى)

تحذير و تذكر

هوشيار باش كه فريب گفته‏هاى بعضى ازمتعرفين را نخورى. مدعيان بى خبرى كه با يك سلسله بافته‏هاى خيالى خود، و با يك نوع برداشت غلط يا ناقص از آيات و روايات و دعاها، و با استناد نادرست و نابجا به بعضى از اقوال يا اشعار عرفا و بزرگان، در حالى كه با جمع كردن معلومات پراكنده‏اى از اينجا و آنجا خود را عالم خبير و عارف آگاهى جلوه مى‏دهند، به اظهار نظر در مسائل عبوديت و حقايق طريق مى‏پردازند، و نظرات نادرست و انحرافى خود را به صورت «حقايق مسلم و اصول محكم در سلوك الى الله» بيان مى‏كنند، و غير از خود وسيله گمراهى عده‏اى ديگر از افراد ساده لوح و بى‏خبر از همه جا نيز مى‏شوند.

اين متعرفين راهزن، و اين مدعيان بى حقيقت، نظرات انحرافى زيادى در ابواب مختلف سلوك دارند كه از آن جمله است آنچه در باب توبه و استغفار گفته و يا مى‏گويند.

اينان به مقتضاى شناخت بسيار ناقص و يا ناصحيح، و براساس معلومات پراكنده جمع آورى شده‏اى كه دارند، براى استغفار، مخصوصاً استغفار با حال شرمندگى و ندامت، انكسار و مسكنت، و تضرع و گريه، و نيز، براى اصرار و الحاح در مقام استغفار، و بطور كلى، براى مجاهدت طولانى و سخت در اين باب، معنايى قايل نيستند. گمان مى‏كنند همين كه كسى گناه يا گناهان را ترك كرد، ديگر براى آنچه گذشته است، مسئله‏اى به نام استغفار، آن هم با شرايط خاص، لازم نيست، و عفو و كرم الهى گذشته را حل مى‏كند.

اينها در اين مقام براى خود تخيلات و سخنان بى اساسى هم دارند كه با آنها خود و مشتريان خود را فريب مى‏دهند و قانع مى‏سازند. و ما نيازى در اينجا نمى‏بينيم بافته‏هاى خيالى و سخنان موهوم آنان را عنوان كنيم و بى پايه بودن آنها را توضيح بدهيم، زيرا اگر كمى تأمل در سخنان آنها به عمل آيد، حقيقت امر واضح خواهد شد. و اصولا دقت در آيات و روايات، مخصوصاً دقت خوب در استغفارهاى خاصان ، و تضرعها وگريه‏هاى سخت آنان در مقام استغفار، براى روشن شدن بطلان اين قبيل سخنها كافى است.

اگر كسى فقط در دعاى كميل به تأمل بپردازد، و اين دعا را از اول تا آخر به دقت بررسى كند، خواهد ديد جز چند فقره همه‏اش اعتذار و استغفار است، آن هم با اعتراف به گناهان، و توأم با انكسار و مسكنت، تضرع و تذلل، و گريه و زارى، و با حالتى بين خوف و رجا، و آن هم اززبان مولى الموحدين، امام العارفين، اميرالمؤمنين صلوات الله و سلامه عليه - البته به تناسب مقام و منزلت آن حضرت -.

و آمده است: حضرتش را ديدند كه اين دعا را از اول تا آخر در سجده و با گريه مى‏خواند.