مرتبه اعتدال غضب - مبانی نظری تزکیه جلد 1

مبانى دين مى‏آيند و مى‏خواهند همه را پايمال كنند و فساد به راه بيندازند و فحشاء و منكر را ترويج كنند و فضايل انسانى و الهى را از ميان بردارند، و در برابر نظاير اينها، به غضب نيايد و بى تفاوت باشد، و قيام نكند و به مقابله نپردازد، و بدتر از آن، با اينها بسازد و روش مسالمت‏آميز در پيش بگيرد، و دردناكتر از همه، اين بى تفاوتى را براى خود وظيفه و يا كمال نيز بداند و خود را در صراط مستقيم به حساب بياورد، و احياناً اين رويه را نشأت گرفته از عرفان و توحيد بپندارد و لازمه علم به دقايق اسرار ربوبى بشمارد، و چنين گمان كند كه در مراحل عاليه توحيد، همه چيز به جاى خود خوب است و بايد باشد، و جنگ بين ايمان و كفر، و مؤمن و كافر، و صالح و طالح، و نظاير اينها، معنى و مفهومى ندارد، و بالاخره گمان كند در مقام توحيد به معنى كلمه به آنچه در خلقت مى‏گذرد اعتراضى نيست و نبايد باشد، و خشم و غضب به چيزى و به كسى نيست و نبايد باشد. و خلاصه، سخنانى از اين قبيل، و توجيهات گوناگونى كه اگر بخواهيم به بيان همه آنها بپردازيم و سپس خلط بين مسائل را توضيح دهيم و علل و چگونگى اشتباهات را بيان كنيم، مثنوى هفتاد من كاغذ شود. و اصولا اين مبحث جاى طرح اين مسئله، و جاى بررسى ابعاد آن نيست و بايد در محل خود مورد بحث و تحقيق قرار بگيرد.

و مثلاً در برابر تعدى به حقوق شخص خود، و يا در برابر تعدى به حقوق و حرمت عيال و فرزندان خود، به غضب نيايد و دفاع مشروع نكند و بى تفاوت باشد، البته در مواردى كه به حكم شرع و عقل و طبق موازين شرعى و عقلى بايد دفاع كند و بى تفاوت نباشد، آن هم بامراعات همه حدودى كه شرع مقدس بيان فرموده است، نه در مواردى كه به حكم شرع و عقل، موارد عفو و گذشت است و بهتر است عفو كند.

اين مرتبه كه مرتبه تفريط غضب به حساب مى‏آيد، در حقيقت، رذيله ديگرى است و «غضب» محسوب نمى‏شود.

اين مرتبه را بايد نوعى «جبن» و «مهانت» دانست كه رذيله يا رذيله‏هاى ديگرى هستند.

مرتبه اعتدال غضب

مرتبه اعتدال غضب عبارت است از غضب داشتن در جاى غضب، و اجتناب نمودن و پاك بودن از غضب نابجا.

مرتبه اعتدال، يعنى غضب در جايى كه شرعاً و عقلا بايد غضب داشت، نه تنها رذيله نيست، بلكه از فضايل صفات و كرايم خصال، و از علامات ايمان و توحيد و عرفان، و از نشانه‏هاى صدق و اخلاص در عبوديت، و از لوازم حب حق، و از آثار كرامت انسانى است غضب پاك بندگان خوب خدا براى خدا و براى حفظ كرامت انسانى، بخوبى ما را به اين حقيقت كه گفتيم هدايت مى‏كند.

مطالعه حالات و رفتار رسول اكرم و همه حضرات معصومين صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين، و بررسى حالات و رفتار ياران خوب آنان، حقايق زيادى را در اين باب براى سالكين الى الله روشن مى‏سازد. هر سالك با بصيرت كه مى‏خواهد درصراط مستقيم قدم بردارد و از لغزشها و انحرافها و توجيهات ناصحيح و اشتباه‏آميز مصون باشد، لازم است در احوال و خصوصيات آنان در اين باب نيز به دقت بپردازد، و از روش آنان به وظيفه خود پس ببرد، و به اين سو و آن سو نلغزد، و بداند غضب مطلوب و ممدوح كدام است، و غضب مذموم و هلاكت آور كدام است؟ و اولى در چه موارد، و دومى در چه موارد است؟ و فرق بين اين دو چيست؟.

از باب مثال: لازم است سالك صادق و با بصيرت، در حالات و خصوصيات حضرت سيدالشهداء حسين بن على سلام الله عليه تأمل كند، و در سخنان و بيانات آن حضرت نيز دقت عميق داشته باشد، و غضب پاك او براى حق، و نيز، طهارت او از غضب نابجا و حلم و گذشت فوق تصور او را به نظر بياورد، تا حقيقت امر براى وى روشن شود.

و از باب مثال: لازم است سالك صادق و با بصيرت، در رفتار و حالات، و در گفتار و بيانات حضرت سيدالاولياء أميرالمؤمنين سلام الله عليه به تأمل بپردازد، و غضب پاك او براى حق، و طهارت او از غضب نابجا و ناصحيح، و حلم بزرگ و تحير آور آن حضرت را به نظر بياورد، تا به وظيفه خود در اين باب آشنا شود.

مولوى در مثنوى خود در داستان خدو انداختن دشمن به سوى آن حضرت به هنگام دست يافت او بر دشمن، و دست از شمشير برداشتن امام، آن هم در چنين موقع، و سؤال