سحر يا قسمت آخر شب - مبانی نظری تزکیه جلد 1

در پيش گيرند.

(دفتر پنجم مثنوى)

در هر صورت، تو اگر سالك با معرفت بوده، و در سلوك خويش صادق باشى، مسلّماً اهل درد خواهى بود، و به درد خود آشنا. و مسلّماً از هر راهى، از هر وسيله‏اى، و از هر فرصتى براى چاره درد خويش استفاده خواهى كرد. وسدس اوّل نيمه دوم شب از همين فرصتها ست.

در صورت امكان، خواب و استراحت و امور خود را بنحوى تنظيم كن كه در اين ساعت بيدار و فارغ باشى، و به درد خود و چاره آن بپردازى. و چه بهتر كه در اين ساعت در اوّل آن چهار ركعت از صلاة ليل را بخوانى، و در بقيّه او به دعا و سجده و ذكر مشغول شوى، و بعد اگر خواب بر تو غلبه مى‏كند، باز مقدارى بخوابى و سپس براى بقيّه صلاة ليل و عبادات ديگر قيام كنى.

در اين ساعت وقتى به دعا روى مى‏آورى، سعى كن حال دعا را داشته باشى. و در تحصيل آن چنان كه خوبان مى‏كرده‏اند جدّيّت نما، مخصوصاً در تحصيل رقّت قلب، و گريه و اخلاص.

به هنگام دعا تضرّع كن، با تذلّل و مسكنت، و اصرار والحاح پيش بيا، وسعى كن اقبال قلبى به جناب او و خشوع دل داشته باشى. متذكّر فقر خويش از يك سو، و جرم و تقصير خويش از سوى ديگر باش، در حالى كه از فضل حضرت او نا اميد نيستى، و چشم طمع به رحمت و اسعه او دارى.

(دفتر پنجم مثنوى)

و در مقام دعا به تناسب حال و مقام از دعاها و مناجاتهاى وارده از حضرات معصومين صلوات اللّه عليهم اجمعين انتخاب كن، تا در حدّ خود متأدّب به آداب حسنه آنان شوى. هم مى‏شود به تناسب حال و مقام فقرات مخصوصى از دعاها و مناجاتهاى وارده را انتخاب كرد و به هنگام دعا با آن زبان به دعا پرداخت، هم مى‏شود همه يك دعا يا مناجات را باز به تناسب حال و مقام انتخاب نمود. در هر صورت، تأدّب به آداب حضرات اوليا را فراموش نكن.

و آنجا كه همه يك دعا يا مناجات را انتخاب مى‏كنى و با آن به دعا مى‏پردازى، به بعضى از فقرات آن كه مناسب حال تو نيست مى‏رسى، ادب لازم را مراعات كن و آن فقره را يا به زبان نياور و نگو، و يا به حال شرمندگى و آرزوى اينكه در حدّ خود از اهل آن باشى بگو. و اين آرزورا نيز از خود جناب او داشته باش، كه جز او مؤثّر و عطا كننده‏اى نيست.

سحر يا قسمت آخر شب

سحر نيز از اوقات مخصوص شب، ساعت پر بركت، و وقت خاصّ اميدواران است. اسرار اين وقت خاصّ و بركات آنرا نمى‏شود به گفته آورد.

ابواب رحمت حقّ در «سحر» باز است، و لحظات آن لحظات رحمت است. در همين وقت مبارك است كه حوايج بزرگ برآورده مى‏شود، ارزاق ظاهرى و باطنى تقسيم مى‏گردد، مشكلهاى پيچيده بر طرف مى‏شود، سختيها آسان، معّماها حلّ مى‏گردد، و موانع از ميان بر مى‏خيزد.

نگرانيها و نا اميديها در اين وقت مبارك مبدّل به آرامشها و اميدها مى‏شود، دردها درمان مى‏گردد، و غصّه‏ها از ميان مى‏رود. و از همه بالاتر اينكه راههاى وصول در اين ساعت مبارك به روى سالكان باز، و مسالك غيبيّه بر آنان آشكار مى‏گردد، و مى‏شود آنچه بايد بشود.

سالكان را اين وقت مبارك، وقت اميد و انتظار است. اميد رحمت دارند، و انتظار عنايت. بهترين وقت شب براى نماز، براى ذكر، براى فكر، براى تلاوت قرآن، براى سجده، براى دعا، براى توبه و استغفار، و بالاخره براى عبادت و سير، و انقطاع و خلوت است.

اينجا نيز لازم است سالك اين وقت را از دست ندهد، و خواب و استراحت، و امور خود را به نحوى تنظيم كند كه در اين وقت پر بركت بيدار و فارغ براى عبوديّيت باشد.

به يك روايت در خصوص «سحر» و بركات آن اشاره مى‏كنيم:

امام باقر سلام اللّه عليه مى‏فرمايد:

«انّ اللّه عزّوجّل يحبّ من عباده المؤمنين كلّ دعّاء، فعليكم بالدّعاء فى السّحر الى طلوع الشّمس فانّها ساعة تفتح فيها أبواب السّماء و تقسم فيها الأ رزاق و تقضى فيها الحوائج العظام» [1]