هر يك از رذايل اوصاف و اخلاق، حجابى از حجب ظلمانى است - مبانی نظری تزکیه جلد 1

(دفتر دوم مثنوى)

هر يك از رذايل اوصاف و اخلاق، حجابى از حجب ظلمانى است

آنچه در باب توبه از رذايل صفات و اخلاق براى سالك بيش از همه چيز مهم است، عبارت از اين است كه هر يك از صفات رذيله و اخلاق مذمومه به جاى خود حجابى است بس ظلمانى و موحش بين او و حضرت حق. هر كدام از آنها بلحاظ ماهيت خاصى كه دارد، به شكل مخصوصى حجاب است، و هر يك به نحوى مانع راه مى‏باشد. و اين حقيقتى است كه با تأمل در اشارات آيات و روايات وارده از حضرات معصومين صلوات الله عليهم اجمعين، در خصوص تك تك اين قبيل صفات و اخلاق بطور واضح استفاده مى‏شود.

بنابراين، سالك در مقام توبه بايد از رذايل اوصاف و اخلاق نيز توبه كند و در تطهير خود ازآنهامجاهدت نموده و در اين امر هيچگونه مسامحه نكند و سستى به خود راه ندهد و بداند كه هر يك از آنها حجاب سختى است و با داشتن آنها نمى‏شود در سفر الى الحق موفق بود.

او بايد از تك تك رذايل كه در آيات و روايات به آنها اشاره شده است توبه كند و از وجود خود كنار بزند و با كنار زدن هر يك از آنها، حجابى از حجب ظلمانى را كنار بگذارد، تا جايى كه همه آنها را از خود دور نموده و با مقابل آنها، يعنى با فضايل اوصاف و اخلاق، متصف و متخلق گردد.

همه مسائل در رذايل اوصاف و فضايل صفات، خلاصه مى‏شود

اما اينكه رذايل اوصاف و اخلاق چه چيزها هستند، و كدام صفت، از صفات رذيله و كدام خلق، از اخلاق مذمومه است؟ و نيز، نقطه مقابل آنها، يعنى فضايل اوصاف و اخلاق چه چيزهاو كدام صفت، از صفات فاضله وكدام خلق، از اخلاق حسنه هستند، در جواب اين سؤال بايد توجه داشته باشيم كه جزئيات رذايل و فضايل بسيار زياد است و در آيات و روايات وارده به آنها اشاره شده و ارباب سلوك و علماى اخلاق و عرفان در نوشته‏ها و گفته‏هاى خود با استفاده از آيات و روايات، و با استفاده از اشارات و نكات آنها، تك تك رذايل و فضايل را توضيح داده و هلكات و تبعات رذايل، و نيز، آثار و بركات فضايل را بيان نموده و همچنين، راه علاج رذايل و توبه از آنها، و راه اكتساب فضايل را نشان داده‏اند و بايد گفت، زحمات زيادى كشيده و حق مطلب را أداء كرده و جزئيات و نكات لازم را مفصلا گفته‏اند. شكرالله سعيهم.

جزئيات و ريزه كاريهاى رذايل و فضايل بطورى كه گفتيم، بسيار زياد است و اصولا بايد به اين نكته دقيق و عميق توجه كنيم كه به يك نظر، همه مسائل در رذايل و فضايل خلاصه مى‏شود و هلاكت و سعادت انسان از اين دو نشأت مى‏گيرد و در تعبير روشنتر، موجوديت حقيقى وآنسويى انسان، يامجموعه‏اى از رذايل است، يا مجموعه‏اى از فضايل، و يا مجموعه‏اى از بعضى رذايل و بعضى فضايل.

دامنه رذايل و فضايل آنچنان گسترده است كه اگر معنى وسيع و جامع در جانب رذايل و همچنين در جانب فضايل را در نظر بگيريم، خواهيم ديد همه آنچه انسان در سلوك عبودى خويش موظف است خود را از آنها تجريد و تطهير كند، در اصل، يك سلسله اوصاف و اخلاق رذيله هستند، و نه چيز ديگر. و نيز، همه آنچه انسان در سلوك عبودى خويش بايد كسب كند، در حقيقت يك سلسله اوصاف فاضله و اخلاق حسنه است، و نه چيز