تلخيص و نتيجه‏گيرى - مبانی نظری تزکیه جلد 1

ظهورات حقيقت «تو» مى‏باشد، و همه «تو» هستى.

و آنچه از معقولات مى‏يابى، باز «خودت» هستى در مقام اتحاد با حقايق نوريه، و وجودات عاليه، وليكن اتحادى ضعيف، و توأم با نقائص زياد. نقائص و ضعفى كه از حجابها و تيرگيهاى «تو» مى‏باشد، و از وسوسه بدن و خيال بر مى‏خيزد. (دقت كن).

اگر از وسوسه بدن رها شوى، و قيد و بند خيال پاره كنى، و به عبارتى، بميرى و سپس هستى ديگر بيابى، حقيقت براى تو روشن مى‏گردد.

(ديوان شمس تبريزى )

تلخيص و نتيجه‏گيرى

از مجموع آنچه گذشته فهميديم كه:

توجه ما به خارج از خود، و گمان اينكه آنچه مى‏يابيم در خارج از خود مى‏يابيم، ما را از توجه به «مثال خويش» و اينكه هر چه مى‏يابيم، ما را از توجه به «مثال خويش» و اينكه هر چه مى‏يابيم در مثال خود مى‏يابيم غافل گردانيده است. اين از يك سو، و از سوى ديگر نيز، مشغول بودن ما به خارج، و به آنچه در مثال خود مى‏يابيم، ما را از عالم عقلانى و مرتبه تجرد خويش غافل و دور ساخته، و ما را از مرتبه نورانيت ما، كه موطن شهود است محجوب گردانيده است.

طبعاً، در مقام «سير» و در مقام «فكر» بايد اول از خارج از خود، يعنى از عالم طبيعت، به سوى «خيال» يعنى «مثال خويش» سفر كنيم و بر گرديم، سپس از «خيال» يا «مثال» به سوى «عالم عقلانى» خود سفر كنيم و به نورانيت خويش برگرديم كه مرحله شروع شهود است. و سپس با ادامه سير و گذر از عالم عقلانى، فنا و بقا حاصل خواهد شد.

حقايقى در اين مقام

در اين مقام به حقايقى چند نيز اشاره مى‏كنيم، حقايقى كه براى اصحاب «سير در نفس» دانستن آنها هم مفيد، و بلكه ضرورى است، و بصيرتهايى را به دنبال خواهد آورد.

در اين حقايق كه خواهيم گفت نيز لازم است اهل آن دقت كافى داشته و تعمق كنند، تا آنها را خوب بيابند، و آنچه را كه بايد، اخذ نمايند.

اين را هم بدانيم كه آنچه ما خواهيم گفت، به اجمال و اشارتهاى اجمالى خواهد بود، و خداى متعال خود با هدايتهاى مخصوص خود اهل آن را به تفاصيل همين اشارتهاى اجمالى هدايت خواهد كرد، كه هدايت كننده اوست، و همه چيز از اوست.

اين حقايق را تحت عناوين مخصوص، و به ترتيب ذكر مى‏كنيم. و اينك حقايق منظور:

خيال واهى

من و تو به خيال واهى چنين مى‏پنداريم كه با خيلى چيزها در اطراف خود در اختلاط هستيم، آنهم بسيار محكم، و اختلاط بسيار حساب شده و ريشه‏دار، و به عبارتى، چنين مى‏پنداريم كه با خيلى چيزها هستيم، و با آنها در جمع و پيوند.

اين، جز يك خيال واهى نيست، و حقيقت كاملا خلاف اين است، بنحوى كه اگركمى فكر بكنيم ،به اين معنى به وضوح پى خواهيم برد، و خود را منقطع ازهمه خواهيم يافت.