با حصول يقظه، قلب سالك از تعظيم حق تا حدودى برخوردار مى‏گردد - مبانی نظری تزکیه جلد 1

«اى پيامبر بگو، آيا مى‏خواهيد به شما خبر دهم آنانى را كه زيانكارترين انسانها در مقام عمل هستند؟ آنان كسانى هستند كه سعى آنها در حيات دنيوى محو و نابود مى‏گردد و خود چنين گمان مى‏كنند كه روش خوبى را اتخاذ نموده‏اند».

لازم است ارباب نظر و اهل اشارت در آيه‏هاى 82 و 83 سوره «ص» كه خداى متعال در آنها به آنچه شيطان گفته است اشاره مى‏كند، به دقت و تدبر كاملا عميق بپردازند. در اين آيه‏هاى مى‏فرمايد: «قال فبعزتك لاغوينهم اجمعين - الا عبادك منهم المخلصين» يعنى «شيطان در مقام گفت و گو به خدا متعال گفت، حال كه به من مهلت دادى، قسم به عزت تو كه همه را اغواء خواهم كرد، مگر آن بندگانت را كه براى تو خالص گشته‏اند». لازم است دقت كنيم كه چه سرى در اين معنى هست كه شيطان به عزت خدا قسم ياد مى‏كند و مى‏گويد: «فبعزتك لا غوينهم اجمعين»؟ و چه سرى در استثناء بعدى هست كه مى‏گويد: «الاعبادك منهم المخلصين»؟.

به نظر مى‏آيد اين قسم بدين معنى باشد كه شيطان سعى خواهد كرد تا اكثر انسانها را از طرق مختلف به انحرافاتى بكشد كه با ساحت عزت و عظمت و قدس خداى متعال ناسازگار بوده و آنها را از راه يافتن به جوار او باز مى‏دارد، مگر اينكه از آنها پاك گردند، چه در حيات دنيوى با توبه و بازگشت و چه در عوالم بعد از مرگ با گرفتاريها و فشارها و عذابهاى تظهير كننده، آن هم براى بعضيها با شرايط مخصوص. به نظر مى‏آيد استثناء مخلصين بدين لحاظ باشد كه آنان از هر نقيصه و عيبى كه با ساحت قدس و با ساحت عز و عظمت خداى متعال ناسازگار است مبرا گشته و حتى از نام و نشان «خود» و «خودى» نيز پاك شده و از وجود عاريتى خود منسلخ و كاملا متناسب آن جوار پاك گرديده، و اصولا وجود حقانى يافته و فانى فى وجه الله گشته‏اند.

(دفتر اول مثنوى)

با حصول يقظه، قلب سالك از تعظيم حق تا حدودى برخوردار مى‏گردد

با تابش نور يقظه، قلب سالك در برابر عظمت حق و عز قدس او از حالت خاصى برخودار مى‏گردد. جانب حضرت حق را بسيار بزرگ و برتر، و ساحت او را بسيار بالا و بالاتر مى‏بيند. گناه و جرم را بسيار خطرناك، و طاعات و عبادات و مجاهدتهاى خود را بسيار ناقص و آميخته و ناچيز و نامتناسب با عظمت و جلال او مى‏يابد. در عين مجاهدت به اندازه خويش، از افراط در قصور و تقصير خود شرمسار بوده و براى خود نقطه روشنى در مقام عبوديت نمى‏يابد. از آينده خود واز روز مواجهه با پروردگارش خائف و نگران و مضطرب مى‏باشد هميشه خود را مجرم ومقصر و شرمنده مى‏بيند. اين حالات وجود او را فرا مى‏گيرد. در يقظه ابتدايى به تناسب آن، و در منازل بعدى سلوك و در مدارج عاليه نيز در مرتبه بالاتر و شديدتر و كاملترى از اين حالات برخودار مى‏گردد. و اين بجاى خود رحمتى است از حق.

در اين زمينه به اشارتهايى از قرآن و بيانى از نهج البلاغه اشاره مى‏كنيم.

اشارتهايى از آيات قرآن

در آيات 57 تا 61 سوره مؤمنون مى‏فرمايد: «ان الذين هم من خشية ربهم مشفقون، و الذينهم بآيات ربهم يؤمنون، و الذينهم بر بهم لا يشركون، و الذين يؤتون ما آتوا و قلوبهم وجلة أنهم ربهم راجعون، أولئك يسارعون فى الخيرات و هم لها سابقون»يعنى «آنان كه خشيت از حق در وجودشان غلبه نموده و هميشه در حال