آرزوهاى طولانى، منافى حياء از حضرت مقصود است - مبانی نظری تزکیه جلد 1

(دفتر سوم مثنوى)

آرزوهاى طولانى، منافى حياء از حضرت مقصود است

حياء از حضرت مقصود، يكى از اركان سلوك است و بدون آن، بسيارى از ريزه‏كاريها و مشكلات سلوك، حل نمى‏شود. سالك بايد در همه احوال خويش جانب جناب او را مراعات و ادب حضور را مراقبت كند، وحياء از او را پيشه خود سازد.

در مقام طلب با دعوى محبت، كمال بى حيايى است كه او را فراموش نموده، و روى به دارغرور آورد، وآرزوى اين و آن را در دل خويش پرورش داده، و با اين حال، انتظار اين معنى را داشت كه جناب او به دل نظر كند، و به آن اقبال نمايد.

(دفتر پنجم مثنوى)

اگر سالك صادق در اين معنى به تأمل بپردازد، خود بخوبى حقيقت امر را مى‏فهمد، و به روشنى مى‏يابد كه آرزوهاى طولانى دنيوى را در دل داشتن، با حياء از حق، و با أدب حضور كاملا منافات دارد و خلاف حياء و أدب است.

مرحوم نراقى نقل مى‏كند كه: «قال رسول الله صلى الله عليه و آله: أكلكم يحب ان يدخل الجنة، قالوا نعم يا رسول الله، قال: قصروا من الامل و اجعلوا آجالكم بين أبصاركم و استحيوا من الله حق الحياء»(جامع السعادات، ج 3، ص 36). يعنى «'رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: آيا همه شما دوست مى‏داريد كه داخل بهشت شويد؟ گفتند بلى يا رسول الله. فرمود: از آرزوهاكم كنيد، و أجلهاى خود را در برار چشمان خود قرار دهيد، و از خداى متعال حياء كنيد آنچنان كه بايد حياء داشته باشيد».

دلى كه حياء ازحق ندارد، مورد عطف نظراو نخواهد بود.

(دفتر پنجم مثنوى)

آرزوها هلاكت مى‏آورد

داشتن آرزوهاى طولانى، بلحاظ علاقه شديد به تحقق يافتن آرزوها، علاوه بر همه آنچه ذكر كرديم، به هلاكتها و خطرات ديگرى نيز سوق مى‏دهد،از قبيل ترك واجب يا تضييع آن، ارتكاب حرامها به انحاء مختلف، و نسيان آخرت، و هلاكتهاى ديگر كه شرح آنها به طول مى‏انجامد. تأمل در ماهيت اين رذيله مى‏تواند ما را به ريزه كاريها و جزئيات هلكات و خطرات آن كه براى گرفتاران به آن پيش مى‏آيد، هدايت كند.

از رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم نقل مى‏شود كه فرمود: «نجا اول هذه الامة باليقين و الزهد، و يهلك آخر هذه الامة بالبخل و الامال»(جامع السعادات، ج 3، ص 35) يعنى «مسلمانان اول با يقين و زهد نجات يافتند، و مسلمانان آخر با بخل و آرزو به هلاكت مى‏افتند».

قصر امل، و آرزوى دل

با شرحى كه گذشت، لزوم و ضرورت توبه و بازگشت از آرزوهاى طولانى دنيوى، آنهم در اول سلوك، و در مقام توبه از حرامها، روشن گرديد.

با توبه از رذيله طول امل، سالك با صفت ديگرى از صفات فاضله كه تخلق به آن در سلوك الى الله ضرورت دارد، متصف مى‏گردد، و آن، پاك بودن از آرزوهاست كه در اصطلاح اهل فن با عنوان «قصر امل» از آن تعبير مى‏شود.

سالك در مقام توبه از آرزوهاى طولانى، و در مقام مجاهدت دراين باب، بايد به اين واقعيت مسلم فكر بكند