«نويسندگان قرآن يا كتّاب وحى» - معارف و معاریف نسخه متنی

در حديث آمده كه پيغمبر (ص) در سال آخر عمر خود به على (ع) فرمود: در گذشته هر سال يك بار جبرئيل قرآن را بر من عرضه مى كرد و امسال دو بار، گمان دارم امسال آخر عمر من باشد. (بحار: 87 و 92 و 22) از حديث اخير استفاده مى شود كه پيغمبر (ص) از نخست به مجموع قرآن آگاه بوده ولىبه اظهار و بيان آن مجاز نبوده چنانكه يكى از وجوه محتمله آيه 114 طه (ولا تعجل بالقرآن من قبل ان يقضى اليك وحيه) همين است. (نگارنده) سيوطى در اتقان گفته: در كيفيت نزول قرآن از لوح محفوظ به سه قول اختلاف كرده اند: قول نخست كه مشهورتر و درست تر است اين است كه قرآن در شب قدر يك مرتبه به آسمان دنيا فرود آمد و سپس در طول بيست سال يا بيست و سه سال يا بيست و پنج سال (بر حسب اختلاف در اقامت پيغمبر در مكه پس از بعثت) نجم نجم نازل گرديد.

قول دوم اين است كه قرآن در طول بيست يا بيست و سه يا بيست و پنج سال در شب قدر به آسمان دنيا فرو فرستاده شد و سپس در همه اوقات سال نجم نجم نازل گرديد. اين قولى است كه رازى به طريق احتمال ذكر كرده و سپس خود توقف نموده است در اين كه آيا اين قول بهتر است يا قول نخست.

قول سوم اين است كه آغاز فرو فرستادن قرآن در شب قدر بوده و سپس كم كم در اوقات مختلف نازل گرديده است.

و اين گفته شعبى است. (پايان) از امام كاظم (ع) روايت شده كه نخستين سوره اى كه نازل شد «اقرء بسم ربك» و آخرين سوره «اذا جاء نصرالله» بوده. (بحار: 92/39) بيشتر مفسرين اولين سوره نازله را سوره اقرء مى دانند كه جبرئيل پنج آيه اول آن را در حراء بر پيغمبر نازل كرد، و بعضى گفته اند سوره مدّثّر و برخى سوره حمد گفته اند (بحار: 18/174). از على (ع) نقل شده كه نخستين سوره فاتحة الكتاب بوده و پس از آن اقرء.

مرحوم طبرسى در مجمع ذيل سوره هل اتى به مناسبتى ترتيب سور قرآن را طبق حديثى مسلسل كه به ابن عباس منتهى مى شود چنين آورده: اقرء، ن و القلم، مزّمّل، مدّثّر، تبّت، تكوير، اعلى، ليل، فجر، ضحى، الم نشرح، عصر، عاديات، كوثر، تكاثر، ماعون، كافرون، فيل، فلق، ناس، توحيد، نجم، عبس، قدر، شمس، بروج، والتين، قريش، قارعه، قيامه، همزه، مرسلات، ق، بلد، طارق، اقترب للناس، ص، اعراف، جنّ، يس، فرقان، فاطِر، مريم، طه، واقعه، شعراء، نمل، قصص، اسراء، يونس، هود، يوسف، حجر، انعام، صافات، لقمان، قمر، سبأ، زمر، حم مؤمن، حم سجده، حمعسق، زخرف، دخان، جاثيه، احقاف، ذاريات، غاشيه، كهف، نحل، نوح، ابراهيم، انبياء، مؤمنون، الم تنزيل، طور، ملك، حاقّه، معارج، نبأ، نازعات، انفطار، انشقاق، روم، عنكبوت، مطفّفين. اين هشتاد و پنج سوره است كه همه در مكه نازل شده.

بقره، انفال، آل عمران، احزاب، ممتحنه، نساء، زلزال، حديد، محمد، رعد، رحمن، هل اتى، طلاق، لم يكن، حشر، نصر، نور، حج، منافقون، مجادله، حجرات، تحريم، جمعه، تغابن، صفّ، فتح، مائده، توبه. و اين بيست و هشت سوره است كه در مدينه فرود آمده اند.

نيز از ابن عباس نقل شده كه هرگاه سوره اى در مكه آغاز مى شد آن را مكّيه مى خواندند هر چند پس از آن در مدينه يا جاى ديگر آياتى مى آمد كه حسب دستور بدان ضميمه مى گشت. (مجمع البيان)

«نويسندگان قرآن يا كتّاب وحى»

پيغمبر (ص) را نويسندگان و منشيانى بوده كه آنچه نازل مى شد مى نوشتند و به نام كاتبان وحى معروف شدند:ابوعبدالله زنجانى در تاريخ قرآن ص 44 ترجمه سحاب، شمار نويسندگان وحى را كه با خط نسخ معمول آن زمان در مكه و مدينه بوده چهل و سه نفر ذكر كرده است، و 29 نفر از مشاهير آنها را نام برده از آن جمله: علىّ بن ابى طالب، زيد بن ثابت، زبير بن عوّام، عبدالله بن ارقم، عبدالله بن رواحة، ابىّ بن كعب، ثابت بن