« الف » - معارف و معاریف نسخه متنی

ملّت (ايدهم الله) ـ به مقتضاى سخن اميرالمؤمنين (ع) : «الناس بأمرائهم اشبه منهم بآبائهم» ـ آغاز مىگرديد و سپس به طبيعت حال ـ با اين ترويج علمى ـ سراسر فضاى جامعه را تحت پوشش خود مىگرفت و كوى و برزن را عطرآگين مىساخت ، دگر افكار و مغزهاى مسلمانان زمينه و جايگاه مناسبى براى ورود فرهنگ اجنبى نمىبود . آرى اگر ما به حقيقت خواستار تحوّلى فرهنگى در خور نام «ملت اسلام» بوده و متوقع باشيم كه نسل نوين به اخلاق اسلامى و فرهنگ اسلام آراسته ، و از دگر فرهنگها پيراسته باشد بايستى ما پدران دامن همت به كمر بسته با عمل خويش ، مسلمان زيستن را امرى ممكن و عملى نشان دهيم ، به اميد آن روز .

شايان تذكر

1 ـ اين كتاب با سبكى روان و عباراتى ساده و عارى از هرگونه تكلف نگاشته شده و حتى از فن ويژه نگارش و اصطلاحات مخصوص ويرايش نيز حتىالامكان پرهيز شده ، بدين منظور كه هر خواننده در هر سطح از سواد از آن بهره برد و به علت ناآگاهى وى به آن فنون ، خسته و ملول نگردد . حتى در مورد ارجاع ، از تيرك (= ¬) مخصوص اين كار استفاده نشده و عبارت صريح «به فلان واژه رجوع شود» به كار برده شده است . آرى مقالههائى از ديگر كتب بدين كتاب انتقال يافته كه جهت حفظ امانت ، با اصطلاحات ويژه نقل شده است .

2 ـ مدخلهائى در اين كتاب مىباشد كه آيات و روايات مندرجه ذيل آنها به فارسى ترجمه نشده است ، بدين سبب كه آن مدخل از جمله واژههائى است كه جز عربزبانان يا آگاهان به ادب عرب آن را دنبال نمىكنند ، و بسا همان آيات و روايات در جاى ديگرى از كتاب و ذيل واژهاى كه فارسى زبانان بدان آشنا مىباشند ترجمه شده است . مانند دو واژه «ابرار» و «نيكان» .

3 ـ در بخش واژهنگارى و شرح لغات اين كتاب ، توجه اصلى نگارنده به واژههاى عربى بوده و از ديگر لغات ـ حتى فارسى ـ به اندازه نياز و طرداً للباب استفاده شده و تعهدى در آن باره وجود ندارد .

4 ـ مواردى در چاپ اول اين كتاب وجود داشت كه براى بعضى خوانندگان ايجاد ابهام نموده و يا انگيزه اِعمال اغراضى گرديد ، كه در اين چاپ كاملاً توضيح داده شد و از ابهام آن پردهبردارى گرديد . 5 ـ از خواننده محترم استدعا مىشود : هرگونه نقص و عيبى كه در اين كتاب مشاهده نموديد به ديده محبت در آن نگريسته با غمض عين با آن برخورد نموده مرا ـ كه با شرائط سخت و حادّ ويژه و با دست تنها بدين كار گسترده پرداختهام ـ معذور داريد ; كه به قول شاعر : فعين الرضا عن كلّ عيب كليلة ----- و لكنّ عين السخط تبدى المساويا و در صورت امكان ـ هر چند ضمن يادداشتى كوتاه ـ نگارنده را دوستانه بدان عيب و نقص آگاه سازيد ، كه شما را سپاسگزار خواهم بود .

سيد مصطفى حسينى

« الف »

أ

نخستين از حروف هجاء ، و در حساب جمل به يك حساب كنند ، نام عامّ آن الف است ، وآن بر دو قسم است :ساكنه، كه آن را ليّنه نيز خوانند و نام خاص آن الف است ; و متحركه ، كه نام خاصش همزه مىباشد . الف ليّنه در زبان عرب جز در بعضى اسامى جامده حرف اصلى كلمه نباشد بلكه يا بدل از حرف ديگر ، يا زايده ، و يا علامت و اعراب گونه باشد . متحركه (همزه) در لسان عرب به معانى متعدد استعمال شده :

1 ـ استفهام ، مانند : (قل آلله اذن لكم ام على الله تفترون) .

2 ـ نداى قريب ، مانند : «افاطم مهلا بعض هذا التدلّل» و در آيه : (امّن هو قانت آناء الليل) حسب قرائت حرميّين (نافع مدنى و ابنكثير مكّى) و همزه به هر دو وجه (استفهام و نداء) تجويز شده است .

3 ـ تسوية ، قاعده اين همزه آن است كه بتوان جمله مدخول آن را به مصدر تأويل برد ، مانند : (سواء عليهم أانذرتهم ام لم تنذرهم) يعنى سواء عليهم انذارهم وعدم انذارهم . همزه