معارف و معاریف نسخه متنی

حروف و خط و لفظ و بساطت و تركيب كلا يا بعضا و در اقسام مختلفه آن اصطلاحات صاحبان فن مختلف شده است چنانكه جناس ناقص را بنابر آنچه گفته شده است مفتاح و تلخيص گفتهاند و اختلاف لفظين است به زياده و نقصان حروف و گفتههاى ديگر . جناس تام مطابق بودن دو ركن است در عدد حروف و نوع حروف و حركات و بساطت و تركيب و ترتيب و نوشتن مانند (يوم يقوم الساعه يقسم المجرمون ما لبثوا غير الساعة) . مثال فارسى :بهرام كه گور مىگرفتى همه عمرديدى كه چگونه گور بهرام گرفت چون ناى بينوايم ازين ناى بينواشادى نديده هيچكس از ناى بينوا و جناس محرف كه جمعى آن را ناقص خواندهاند آن باشد كه دو ركن مختلف باشد در حركت و سكون يا در نوع حركات چنانكه (لا تظلمون ولا تظلمون) و در خبر است «الجاهل اما مفرط او مفرط» .

عرب گويد : «من قتل قتل و من رحم رحم» . ملك جم بر ملك قرار گرفتروزگار آخر اعتبار گرفت صبحدم ناله قمرى شنو از طرف چمنتا فراموش كنى محنت دور قمرى و جناس زايد آن است كه در يكى از دو ركن حرفى زايد بر ديگرى باشد و آن زياده يا در اول است مثل آيه مباركه (و التفّت الساق بالساق الى ربك يومئذ المساق) يا در وسط چنانكه گويند «جَدّى جُهدى» يعنى بخت و اقبال من مشقت و كوشش من است يا در آخر ... ساقى بده آن كوزه ياقوت روان راياقوت چه باشد بده آن قوت روان را

جَنان

جامه . تاريكى شب . حريم . معظم مردم . قلب يا موضع فزع از قلب . اميرالمؤمنين (ع) ـ فى دعائه ـ : «اللهم اغفرلى رمزات الألحاظ و سقطات الألفاظ و شهوات الجَنان و هفوات اللسان» (نهج : خطبه 78) . «اخاف عليكم كل منافق الجَنان عالم اللسان» . (نهج : نامه27)

جِنان

جِ جنة ، بهشتها . باغهاى انبوه. اميرالمؤمنين (ع) ـ در وصف نيكان ـ : «قلوبهم فى الجِنان و اجسادهم فى العمل» . (نهج : خطبه 192)

جُنان

سپر .

جُناة

جِ جانى بمعنى گناهكار و چيننده ميوه .

جَناة

ميوه چيده ، يكى جَنى . من كلام لاميرالمؤمنين (ع) كلم به عبدالله بن زمعة و هو من شيعته ، و ذلك انه قدم عليه فى خلافته يطلب منه مالا ، قال (ع) : «ان هذا المال ليس لى ولا لك ، و انما هو فىء للمسلمين و جَلبُ اسيافهم ، فان شركتهم فى حربهم كان لك مثل حظهم ، و الاّ فجناة ايديهم لا تكون لغير افواههم» .

(نهج : خطبه 232)

جِنايات

جِ جناية .

جَنايِب

جِ جنيبة ، چارپائى كه در كنار چارپاى ديگرى آرند براى سوارى .

جَناية

گناه كردن . گناه جستن بر كسى . چيدن ميوه از درخت . اميرالمؤمنين (ع) : «هل يكون بناء من غير بان او جناية من غير جان» ! (نهج : خطبه 185)

جَنب

پهلو ، ج : جُنوب و جنائب . (ان تقول نفس يا حسرتا على ما فرّطت فى جنب الله) (زمر : 56) . (و اذا مسّ الانسان الضرّ دعانا لجنبه او قاعدا او قائما). (يونس : 12)

جُنُب

بيگانه ، «جار الجنب» همسايه از غير قوم . نافرمان . آنكه بر وى غسل واجب شده باشد بسبب جماع يا خروج منى يا هر دو ، واحد و جمع و مؤنث و مذكر در آن يكسان است . (و ان كنتم جنبا فاطّهّروا) . (مائده : 6)

جَنبالله