معارف و معاریف نسخه متنی

واراده آن انجام شود وهر كار شر از ظلمت است كه به قهر وجبر از آن صادر گردد وهر سود ونفعى وهر بوى خوش وهر نيكى كه در عالم است از نور وهر شر وزيان وبوى بد وهر زشتى كه هست از ظلمت است» .

ومعتقدند: «نور ، زنده ودانا وتوانا وحسّاس ودرّاكست وحركت وحيات موجودات از آن است ولى تاريكى مرده ونادان وجماد وناتوان است ، نه كارى به اختيار از آن صادر مى شود ونه تميزى در آن وجود دارد وتراوش شرّ از آن ذاتى آن است» .

ومعتقدند: «رنگ ومزه و بو وملموس همه يك چيزند ولى اين يك از اين جهت رنگ است كه ظلمت به كيفيتى خاص در آن آميخته شده وديگرى بدين سبب مزه است كه ظلمت به نحو ديگرى در آن آميخته وهمچنين بو وملموس» .

وابو شاكر مى گفته: در قرآن آيه اى هست كه مذهب (دوگانگى) ما را تأييد مى كند وآن (هوالذى فى السماء اله وفى الارض اله) است و او چنين معنى مى كرده كه در آسمان خدائى ودر زمين خدائى ديگر است . چون اين ماجرا به گوش امام صادق(ع) رسيد فرمود: «به وى بگوئيد: نام تو در بصره چيست ؟ خواهد گفت: فلان ، بگوئيد: نامت در كوفه چيست ؟ خواهد گفت: همان فلان ، پس به وى بگوئيد: معنى آيه اين است ، چه او در آسمان خداست ودر زمين نيز خداست» .

شخصى از امام صادق (ع) پرسيد: «چه مى گوئيد در باره كسانى كه مى گويند خداوند هميشه طينتى بد نهاد با او بوده كه نمى توانسته خود را از آن رها سازد جز اينكه با وى بياميزد وخود را در آن فرو برد كه هر چيز را از همان طينت آفريده است» ؟ حضرت فرمود: «خداوند پاك ومنزه وبرتر از آن است كه چنين امورى به او نسبت داد ، چه ناتوان خدائى كه با وصف قدرت نتواند خود را از مشتى گل برهاند ، اگر اين گل ـ كه اينها مى گويند ـ زنده است لازم آيد كه خداى ازلى دوتا باشد كه با يكديگر ممزوج شده تدبير اين عالم را بدست گرفته اند ، واگر چنين ادعائى حقيقت داشته باشد پس مى بايد مرگ وفنائى نباشد (زيرا موجودات جهان از همان طينتند وفرض شد كه آن زنده است) واگر آن طينت بى جان ومرده باشد چگونه گلى مرده با خداى ازلى حى توان زيست ؟! وبعلاوه از مرده زنده نزايد» . واين عقيده ديصانيه است كه سرسخت ترين زنادقه وبى پايه ترين آنها در منطقند ، كتاب هائى را مطالعه كرده اند كه گذشتگان آن فرقه نگاشته وبا لفظ خوش نمائى آنها را آراسته بى آنكه پايه واساس درستى داشته باشند . (بحار:10/164)

دِيك

خروس . ج: دُيوك و اَدياك و ديكَة .

ديك الجن

شهرت ابومحمد عبدالسلام بن رغبان ( 161 ـ 235 يا 236 هـ ق) شاعر عرب متوفى در حمص ، شيعه بود، اشعارى در مرثيه امام حسين (ع) دارد . همه عمر را در سوريه گذرانيد ودر خلافت متوكل درگذشت . (اعلام زركلى)

دِيگ

ظرفى كه در آن چيزى پزند . به عربى قِدر . مِرجَل .

دَيلم

نام مردم بومى ناحيه ديلم (بين قزوين وگيلان) است ، قوم ديلم در دوره اسلام غالبا به سربازى وسلحشورى شهرت داشته اند منشأ اوليه ديلمى ها بطور يقين معلوم نيست وبعضى آنها را نژادى مخصوص دانسته اند آنان در ادوار مختلف تاريخ كمتر تسليم حكومت وقت بوده اند ودر دوران عباسى پناهگاه مخالفين حكومت بوده اند ولى در قرن هاى سوّم وچهارم با علويان كه در آن سرزمين تا طبرستان خروج مى كرده اند همكارى داشته اند ودر دوران حسن صباح اسماعيلى مذهب شدند . معروفترين سلسله اى كه از ميان ديلميان برخاست سلسله آل بويه بوده است .

در حديث نبوى از آن حضرت در باره اين سلسله پيشگوئى هائى آمده از جمله به كشتن عضدالدوله عمو زاده اش عزالدوله را كه در جنگ دستش قطع شد اشاره شده به اين جمله «والمترف بن الا جذم يقتله ابن عمه على دجلة» . (سفينة البحار) از امام صادق (ع) در تفسير آيه (قاتلوا الذين يلونكم من الكفار)