عرفان اسلامی جلد 13

خداوند مهربان چون اراده آدم را بر جبران گذشته راسخ ديد و ميل او را به بازگشت و توبه ، ميل حقيقى يافت ، قبه‏اى از نور كه جايگاه بيت را مشخص مى‏كرد و تابش نورش حدود جغرافيايى حرم را معلوم مى‏نمود ، فرو فرستاد و به امين وحى فرمان داد كه محل بيت را نشانه‏گذارى كند .

چون به وسيله آن نور الهى ، محل بيت و حدود و حرم معلوم شد ، فرشته وحى از آدم خواست آماده شود تا مراسمى را به جاى آورده و در ضمن آن مراسم دست نياز به سوى بى‏نياز براى توبه بردارد .

آدم روز اول ذوالقعده هبوط داشت و پس از طى مقدماتى روز ترويه برنامه لازم را شروع كرد .

پدر آدميان به فرمان فرشته وحى ، غسل كرد و احرام بست ، پس از آن در روز هشتم ذوالحجه به سرزمين منى رفت و دستور گرفت كه شب را در منى بماند .

صبح روز نهم به عرفات آمد در حالى كه زبان پاكش مترنّم به تلبيه بود و آفتاب عرفات از ظهر مى‏گذشت ؛ امين وحى به او گفت كه از ادامه تلبيه خوددارى كن و دو مرتبه خود را به غسل ، زينت ده و مشغول نماز عصر شو . پس از نماز خواندن ، فرشته حق به وى گفت :

در اين سرزمين بپاخيز : چون برخاست ، كلمات توبه را به دستور حق به وى تعليم كرد ، آن گاه آدم به شرف با عظمت توبه ، پس از اداى فريضه عصر مشرف شد و عظمت از دست داده را بازيافت .

از اين روايت پر ارزش كه علاوه بر « تفسير على بن ابراهيم » ، كتاب‏هاى ديگر هم نقل كرده‏اند ، استفاده مى‏شود كه فرهنگ آدم و آيين اين پيامبر بزرگ ، داراى نماز بوده ، ولى چگونگى و كيفيت و شرايط و عدد ركعات و اوقات آن چسان بوده ، از ما پوشيده است و دانستن آن هم براى ما چندان لزومى ندارد ، مهم آن است كه معارف اسلامى به طور قاطع مى‏گويند : آدم براى به جاى آوردن نماز داراى مسؤوليت بوده است .

امام صادق عليه‏السلام فرمود :

به هنگامى كه آدم ابوالبشر از دنيا رفت ، فرزندانش از جانب حق دستور گرفتند كه قبل از دفن آدم بر او نماز بگزارند .

فرزندش هبة اللّه به امين وحى گفت : اى فرستاده حق ! پيش‏قدم شو تا بر جنازه اين مرد نماز گزارده شود ، فرشته پاسخ داد : خداوند ، ما را به سجده بر پدرت امر كرد و هم اكنون در شأن ما نيست كه بر نيكوترين فرزند وى مقدم شويم ، شما بر ما پيشى گير و پنج تكبير بر جنازه بخوان ؛ پس از عمل هبة اللّه ، نماز خواندن بر جنازه تمام انسان‏ها در همه اديان الهى واجب شد .

در هر صورت مسئله نماز ـ حتى بر جنازه انسان ـ جزء واجبات دينى و فرايض الهى بوده و اين برنامه از مهم‏ترين برنامه‏هاى حضرت حق در ميان عبادات و برنامه‏هاست[215] .