ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

علاوه بر اين خداى تعالى خودش فرموده:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذابِ اللَّهِ وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما فِي صُدُورِ الْعالَمِينَ وَ لَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْمُنافِقِينَ" «1».

و اين دو آيه در سوره عنكبوت است، كه در مكه نازل شده، و مى‏بينيد كه از وجود نفاق در مكه خبر مى‏دهد، و بر فرض كه از همه ادله مكى بودن اين سوره صرفنظر كنيم، همين كه مى‏بينيم مشتمل بر مساله فتنه و اذيت شدن در راه خداست، بايد بفهميم كه حد اقل اين دو آيه در مكه نازل شده، چون در مدينه فتنه و اذيت ديدن در راه خدا رخ نداد. و اگر بگويى آخر در آيه اول مساله نصرت خدايى ذكر شد. مى‏گوييم: صرف اين دليل نمى‏شود بر اينكه آيه در مدينه نازل شده، چون نصرت مصاديق ديگرى هم غير از فتح و پيروزى در جنگ كه فتحى فورى و نقد است دارد.

و احتمال اينكه مراد از فتنه، واقعه‏اى باشد كه بعد از هجرت در مكه رخ داد به مطلب ما ضررى نمى‏زند، براى اينكه منافقين مفتون كه بعد از هجرت و در مكه مفتون شدند، و دچار نفاق گرديدند از همانهايى بودند كه قبل از هجرت ايمان آورده بودند، هر چند كه بعد از هجرت مورد اذيت واقع شدند.

و جا دارد كه آيه" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلى‏ حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى‏ وَجْهِهِ" «2» را هم به مثل همين بيانى كه ما كرديم حمل نموده بگوييم:

در صورتى كه منظور از فتنه عذاب باشد شامل بعضى از مسلمانانى كه در مكه اسلام آوردند مى‏شود، هر چند كه سوره حج در مدينه نازل شده باشد.

" كَذلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ"- كلمه" كذلك" اشاره است به‏

(1) و بعضى از مردم كسانيند كه مى‏گويند به خدا ايمان آورديم، ولى همين كه در راه خدا اذيتى ببينند فتنه مردم را نظير عذاب خدا مى‏گيرند، و اگر نصرتى از ناحيه پروردگارت برسد به طور قطع مى‏گويند ما هم با شماييم، آيا خدا را داناتر به آنچه در دلهاى عالميان است نمى‏دانند؟ خداى تعالى اين صحنه‏هاى اذيت و نصرت را پيش مى‏آورد (تا چنين و چنان شود و) تا معلوم كند چه كسانى ايمان آوردند، و چه كسانى نفاق ورزيدند. سوره عنكبوت، آيه 10 و 11.

(2) و بعضى از مردم كسانى هستند خدا را به زبان و ظاهر مى‏پرستند همين كه دنيا به آنها رو كند و نفع و خيرى به آنان رسد حالت اطمينان پيدا مى‏كنند اما اگر مصيبتى به عنوان امتحان به آنها برسد دگرگون مى‏شوند و به كفر رو مى‏آورند. سوره حج، آيه 11.