ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

و سرپيچى از اطاعت خدا ملامت مى‏كند، و در روز قيامت سودش مى‏رساند.

بعضى «1» گفته‏اند: منظور از نفس لوامه جان آدمى است، چه انسان مؤمن صالح، و چه انسان كافر فاجر، براى اينكه هر دوى اين جانها آدمى را در قيامت ملامت مى‏كنند، نفس كافر، كافر را ملامت مى‏كند، به خاطر اينكه كفر و فجورش، و نفس مؤمن، مؤمن را ملامت مى‏كند، به خاطر كمى اطاعتش، و اينكه در صدد بر نيامد خيرى بيشتر كسب كند.

بعضى «2» گفته‏اند: مراد از نفس لوامه تنها نفس كافر است كه در قيامت او را به خاطر كفر و معصيتى كه در دنيا مرتكب شده ملامت مى‏كند، هم چنان كه فرمود:" وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ" «3»، كه البته براى هر يك از اين اقوال وجهى است.

و جواب قسم حذف شده، و آيات بعدى بر آن دلالت دارد، و تقدير كلام" ليبعثن" است، و به اين جهت حذف شده كه بر عظمت امر بعث دلالت كند، هم چنان كه در جاى ديگر در عظمت بعث فرموده:" ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً" «4»، و نيز فرموده:" إِنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ أَكادُ أُخْفِيها لِتُجْزى‏ كُلُّ نَفْسٍ بِما تَسْعى‏" «5»، و نيز فرموده" عَمَّ يَتَساءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ" «6».

" أَ يَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ" كلمه" حسبان" كه مصدر فعل" يحسب" است به معناى ظن (پندار) است، و اگر استخوان را به صيغه جمع آورده و فرمود انسان گمان كرده ما استخوانهايش را جمع نمى‏كنيم؟ براى آن بود كه كنايه باشد از زنده كردن همه مردگان، و استفهام در اين آيه توبيخى است، و معناى آيه روشن است.

" بَلى‏ قادِرِينَ عَلى‏ أَنْ نُسَوِّيَ بَنانَهُ" بلى ما آن را جمع مى‏كنيم. و جمله" قادرين" حال از فاعل مدخول" بلى" است،

(1) روح المعانى، ج 29، ص 136.

(2) مجمع البيان، ج 10، ص 394.

(3) وقتى عذاب را مى‏بينند ندامت خود را پنهان مى‏دارند. سوره يونس، آيه 54.

(4) حادثه قيامت در آسمانها و زمين سنگين است، و جز به ناگهانى رخ نمى‏دهد. سوره اعراف، آيه 187.

(5) قيامت آمدنى است، و من بناى آن دارم كه هم چنان پوشيده‏اش بدارم، تا هر كس بدانچه مى‏كند جزا ببيند. سوره طه، آيه 15.

(6) از يكديگر چه مى‏پرسند از خبر عظيم. سوره نبا، آيه 1 و 2.