ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

است به داستان روز قيامت كه قبلا ذكر شده بود، و خطاب در آن كه مى‏فرمايد:" لا تحرك" به رسول خدا (ص) است، و ضمير" به" به روز قيامت بر مى‏گردد، و معنايش اين است كه: اى پيامبر! زنهار، كه زبان خود را به سؤال از وقت قيامت حركت مده، هر چند كه تو نه منكر قيامتى، و نه آن را استهزا مى‏كنى،" لتعجل به" ليكن داعيت بر اين سؤال عجله در تشخيص آن است" إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ"، يعنى به حكم حكمت ما واجب است كه مردم را در آن روز جمع كنيم، و شرح اوصاف آن را در قرآن به سوى تو وحى مى‏كنيم،" فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ" يعنى وقتى آيات راجع به قيامت را مى‏خوانيم، با اعمالى كه مقتضاى ايمان به قيامت است خواندن ما را پيروى كن، و مستعد آن روز بشو،" ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا بَيانَهُ"، يعنى بعد از بيان آن در قرآن با نفخه صور آن را بيان مى‏كنيم. اين بود خلاصه تفسير آن مفسر، كه خواننده خود به نادرستى آن واقف است.

و ما در تفسير جمله" وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ" گفتيم اين نهى از عجله به قرآن مؤيد مطلبى است كه در روايات آمده كه فرموده‏اند: نزول دفعى همه قرآن بر قلب نازنين رسول خدا (ص) غير نزول تدريجى آن است.

" كَلَّا بَلْ تُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ" خطاب در اين آيه به همه مردم است، و از باب تعميم خطاب قبلى است كه به رسول خدا (ص) مى‏فرمود:" لا تحرك"، براى اينكه خطاب در" لا تحرك" خطابى است معترضه، و هيچ ارتباطى به ما قبل و ما بعد خود ندارد.

و كلمه" كلا" ردعى است از كلام سابق كه مى‏فرمود:" أَ يَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ"، و مى‏فرمود:" بَلْ تُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ"- يعنى زندگى عاجله كه همان زندگى دنيا است-" وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ" يعنى زندگى آخرت را ترك مى‏كنيد، و كلمه" بل" از اين پندار كه بعد از مرگ، احياء و بعثى نباشد، اعراض كرده، نظير اعراضى كه همين كلمه در جمله" بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسانُ لِيَفْجُرَ أَمامَهُ" كرده است.

" وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى‏ رَبِّها ناظِرَةٌ" اين دو جمله وصف روز قيامت است كه چهره‏هاى مردم را دو قسم مى‏كند، يكى" ناضره" و ديگرى" باسرة" و نضره و نضارت چهره و درخت و امثال آن به معناى خرمى و زيبايى و بهجت آنها است: و معناى دو جمله مورد بحث با در نظر گرفتن اينكه در مقابل" وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ ..." قرار گرفته چنين مى‏شود كه وجوهى در آن روز كه قيامت بپا مى‏شود زيبا و خرم است، و مسرت و بشاشت درونى از چهره‏ها نمايان است، هم چنان كه در جاى‏