ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

و جمله" كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ" به منزله تعليل براى مطالب قبل است، و لذا بدون فصل (واو) آمده و عطف به ما قبل نشده، گويا گوينده‏اى پرسيده: آخر چرا هلاك شدند؟ در پاسخ فرموده: براى اين كه سنت ما با مجرمين همين است، و اين آيات- به طورى كه ملاحظه مى‏كنيد- انذار است، و مى‏خواهد لحن بيان را به همان اصلى كه محور آيات اين سوره است يعنى جمله" وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ" برگرداند، و در عين حال حجتى است بر يگانگى خدا در ربوبيت، چون هلاك كردن انسانهاى مجرم، خود تصرفى در عالم انسانى و تدبيرى براى آن است، و چون غير از خدا هلاك كننده‏اى نيست، و خود مشركين هم به اين اعتراف دارند، پس رب هم تنها او است و غير او رب و معبودى نيست.

علاوه بر اشارات ياد شده بر وجود يوم الفصل هم دلالت دارد، چون اهلاك قومى به خاطر جرائمى كه داشته‏اند وقتى تصور دارد كه قبلا تكليف كرده باشد، و تكليف هم وقتى مى‏تواند متوجه قومى بشود كه مجازاتى هم در كار باشد، اطاعت‏كاران را پاداش و گنهكاران را كيفر دهند، پس معلوم مى‏شود كه در اين ميان يوم الفصلى هست، و در آن افراد مطيع پاداش، و عاصيان كيفر داده مى‏شوند، و پاداش و كيفر آن روز از جنس پاداش و كيفر دنيا نيست، چون پاداش و كيفر دنيوى نمى‏تواند همه اولين و آخرين را شامل شود، پس در اين ميان روزى هست كه هر انسانى در برابر هر كارى كه كرده جزا داده مى‏شود، و اين همان روز فصل و روز" مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ" است.

" أَ لَمْ نَخْلُقْكُمْ مِنْ ماءٍ مَهِينٍ ... فَنِعْمَ الْقادِرُونَ" استفهام در اين آيه انكارى است، و كلمه" ماء مهين" به معناى آبى خوار و پست است، كه خودش نمى‏تواند خود را نگه دارد، و مراد از آن نطفه است، و مراد از" قرار مكين" محفظه رحم است، و منظور از" قدر معلوم" مدت حمل است.

و فعل" فقدرنا" از باب قدر به معناى اندازه‏گيرى است، و حرف" فاء" براى تفريع قدر بر خلق است، و معنايش اين است كه: ما شما را خلق كرديم و حوادثى كه بعدها بر سرتان مى‏آيد و اوصاف و احوالى كه در آينده به خود مى‏گيريد همه را معين و تقدير كرديم. خلاصه هم خلقتان كرديم، و هم حوادثى كه در طول زندگى برايتان پيش مى‏آيد معين كرديم، يكى عمرش طولانى و ديگرى كوتاه شد، يكى قيافه‏اش زيبا و ديگرى زشت شد، يكى سالم و ديگرى مريض شد، و همچنين از نظر رزق و چيزهاى ديگر.

بعضى «1» احتمال داده‏اند كه: جمله" قدرنا" از قدرت در مقابل عجز گرفته شده باشد،

(1) مجمع البيان، ج 10، ص 417.