ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

آن علمى است كه بعد از منتشر شدن نامه اعمالش پيدا مى‏كند، چون آيات زير هم دلالت دارد بر اينكه انسان به اعمالى كه كرده آگاه است:" بَلِ الْإِنْسانُ عَلى‏ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ وَ لَوْ أَلْقى‏ مَعاذِيرَهُ" «1»،" يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعى‏" «2»،" يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ" «3».

و مراد از" نفس"، جنس انسانها است، پس عموميت را افاده مى‏كند. و مراد از" آنچه مقدم و مؤخر داشته"، اعمالى است كه خودش كرده، و سنت‏هايى است كه براى بعد از مرگش باب كرده، حال چه سنت خوب و چه سنت زشت، كه بعد از مردنش هر كس به آن سنت‏ها عمل كند ثواب و عقاب را به حساب او نيز مى‏نويسند، هم چنان كه فرمود:" وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ" «4».

ولى بعضى «5» گفته‏اند: مراد از اين دو جمله، اعمالى كه در اول عمر كرده و اعمالى كه در آخر عمر انجام داده مى‏باشد، در نتيجه عبارت" ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ" مى‏خواهد بفهماند به همه اعمال خود آگاه مى‏شود و چنان نيست كه اعمال دوران كودكى و جوانى را فراموش كند.

بعضى «6» ديگر در معناى تقديم و تاخير وجوهى ديگر گفته‏اند كه قابل اعتناء نيست، هر كس بخواهد مى‏تواند به تفاسير مطول مراجعه كند.

و ما در تفسير آيه" لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ" «7» كلامى داشتيم كه مراجعه به آن براى اينجا بى‏فايده نيست.

" يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ ... رَكَّبَكَ" اين آيه شريفه انسان را مورد عتاب قرار داده، سرزنش مى‏كند، و منظور از اين انسان، افرادى هستند كه منكر روز جزايند، چون دنبال اين آيات فرموده:" كَلَّا بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ"،

(1) نه، بلكه انسان بصير به نفس خويش است، اگر بهانه‏ها راى كنار بگذارد. سوره قيامت، آيه 14 و 15.

(2) روزى كه انسان متذكر مى‏شود كه چه كرده است. سوره نازعات، آيه 35.

(3) روزى كه انسان آنچه از خير و يا از شر انجام داده حاضر مى‏يابد. سوره آل عمران، آيه 30.

(4) و ما كردار گذشته و آثار آينده‏شان راى مى‏نويسيم. سوره يس آيه 12.

(5) منهج الصادقين، ج 10، ص 170.

(6) روح المعانى، ج 30، ص 63.

(7) سوره انفال، آيه 37.