ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

راستشان مى‏دهند.

ليكن اين توجيه درست نيست، زيرا ظاهر آيات (اگر نگوييم صريح آن) اين است كه: داخل آتش و يا بهشت شدن نتيجه‏اى است كه بر داورى دستگاه الهى مترتب مى‏شود، و داورى نتيجه حساب است كه برداشتن نامه عمل مترتب مى‏شود، تا چندى كه نامه‏هاى اعمال را به دست صاحبانش نداده‏اند حساب معنا ندارد، و تا حساب تمام نشود داورى معنا ندارد، و تا داورى نشود داخل بهشت و يا دوزخ شدن معنا ندارد.

بعضى «1» ديگر احتمال داده‏اند نامه اعمال اهل كبائر از مؤمنين را به دست چپ آنان بدهند، و از پشت سر دادن مخصوص كفار باشد كه آيات هم همين را افاده مى‏كند.

اين وجه نيز درست به نظر نمى‏رسد، براى اينكه آياتى كه راجع به اصحاب شمال سخن مى‏گويد:- مانند آيات سوره واقعه و الحاقة و تا حدودى سوره اسراء- اين خصيصه را مختص به كفار دانسته، و از مجموع آياتى كه در اين باب هست استفاده مى‏شود كسانى كه نامه اعمالشان به دست چپشان داده مى‏شود، همانهايند كه نامه‏هايشان از پشت سر داده مى‏شود، پس اين وجه هم اشكال را برطرف نمى‏كند.

بعضى «2» ديگر گفته‏اند: ممكن است گنه‏كاران هم نامه‏هايشان به دست راستشان داده شود، و خلاصه اصحاب يمين دو طايفه باشند، يكى بى گناهان، و يكى گنه‏كاران، آن گاه خصوصيتى را كه در جمله" فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِساباً يَسِيراً" براى آنان آورده مختص به بى گناهان باشد، و هر دو طايفه را با صفت يك طايفه توصيف كرده باشد.

اين وجه نيز درست نيست، براى اينكه هر چند توصيف كل به صفت بعض مجازا در بعضى موارد جايز است، ليكن مقام آيات كه مقام جداسازى سعدا از اشقيا و مشخص كردن پاداش و كيفر هر يك از آن دو است، اجازه چنين مجازگويى را نمى‏دهد، پس هيچ مجوزى نيست كه جمعى از اهل عذاب را داخل در اهل بهشت كند.

علاوه بر اين جمله" فَسَوْفَ يُحاسَبُ ..." وعده جميلى است كه معنا ندارد وعده خدا شامل غير مستحقين هم بشود، هر چند بطور مجاز و به ظاهر كلام.

بله ممكن است صاحبان اين توجيه را كمك كنيم، و بگوييم" يسر" و" عسر" دو معناى نسبى است، و بر اين حساب مى‏توان گفت حساب گنه‏كاران هم آسان است، چون‏

(1 و 2) روح المعانى، ج 30، ص 81.