ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

انداخته نمى‏شود، مطلق اجل حتمى است، حال چه اجل مسمى باشد، و چه غير مسمى.

خلاصه هر دو قسم اجل را شامل مى‏شود، پس هيچ عاملى نمى‏تواند قضاى خدا را رد كند و حكم او را عقب اندازد.

و معناى آيه اين است كه اگر داراى عبادت و تقوا و اطاعت شويد خداى تعالى اجل غير مسماى شما را تا اجل مسمى تاخير مى‏اندازد، براى اينكه اگر چنين نكنيد و اجل شما برسد، ديگر تاخير انداخته نمى‏شود، چون اجل خدا وقتى مى‏رسد ديگر تاخير انداخته نمى‏شود، در نتيجه در اين كلام علاوه بر اينكه وعده به تاخير اجل مسمى در صورت ايمان داده شده، تهديدى هم شده به اينكه اگر ايمان نياورند عذابى عاجل به سر وقتشان خواهد آمد.

از آنچه گذشت نادرستى تفسير زير روشن گرديد، كه بعضى «1» گفته‏اند: مراد از اجل اللَّه اجل غير مسمى است. و همچنين از اين ضعيف‏تر سخن كسى «2» است كه آن را به اجل مسمى تفسير كرده. چون گفتيم منظور از آن مطلق اجل است.

بعضى «3» هم گفته‏اند: مراد از اجل اللَّه روز قيامت است، و ظاهرا اين مفسر خواسته اجل مسمى را نيز به روز قيامت تفسير كند، آن وقت معناى آيه مثل اين مى‏شود كه بگوييم:

اگر ايمان نياوريد، خداى تعالى در عذاب دنيايى شما تعجيل نموده آن را فرا مى‏رساند، و اگر ايمان بياوريد سزاى شما را تا روز قيامت تاخير مى‏اندازد، روزى كه وقتى موعدش فرا رسد ديگر تاخير انداخته نمى‏شود.

ليكن خواننده عزيز توجه دارد به اينكه اين نظريه با بشارتى كه جمله" يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ" متضمن آن است نمى‏سازد.

و جمله" لَوْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ" مربوط به اول كلام است، و معنايش اين است كه:" لو كنتم تعلمون ان للَّه أجلين، و ان أجله اذا جاء لا يؤخر استجبتم دعوتى و عبدتم اللَّه و اتقيتموه و اطعتمونى- اگر علم مى‏داشتيد به اينكه خدا دو اجل دارد، و اجل او وقتى فرا برسد تاخير انداخته نمى‏شود، آن وقت دعوت مرا اجابت مى‏كرديد، يعنى خدا را مى‏پرستيديد و از او پروا مى‏داشتيد و مرا اطاعت مى‏كرديد". بنا بر اين مفعول جمله" تعلمون" حذف شده، چون سابقه كلام به آن دلالت مى‏كرده.

بعضى «4» از مفسرين گفته‏اند: جمله" تعلمون" نازل به منزله فعل لازم، و جواب" لو"

(1 و 2) تفسير كشاف، ج 4، ص 615.

(3) روح المعانى، ج 29، ص 71.

(4) مجمع البيان، ج 10، ص 360.