ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

يك بار و دو بار تذكرش دادى و او روى گردانيد و كفر ورزيد كه در اين صورت ديگر لازم نيست به تذكر خود ادامه دهى، بلكه بايد از او اعراض كنى، تا خداى تعالى به عذاب بزرگتر معذبش سازد.

پس جمله" فَذَكِّرْ ... إِلَّا مَنْ تَوَلَّى وَ كَفَرَ فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذابَ الْأَكْبَرَ" در معناى آيه زير است كه مى‏فرمايد:" فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرى‏ ... وَ يَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى الَّذِي يَصْلَى النَّارَ الْكُبْرى‏" «1» كه رجمه و بيانش گذشت.

بعضى «2» از مفسرين درباره اين استثناء گفته‏اند: استثناء منقطع و به معناى ليكن است، و معناى آيه اين است كه تو بر آنان دست زور ندارى، و ليكن هر كس كه از دعوت تو اعراض كند و كفر بورزد خداى تعالى به عذاب اكبر گرفتارش مى‏كند، ولى آنچه به نظر ما رسيد، بهتر و به ذهن نزديك‏تر است.

بعضى «3» ديگر گفته‏اند: استثناء متصل است، و مستثنى منه آن كلمه" عليهم" است، و معنايش اين است كه تو دست زورى به مردم ندارى، مگر به كسى كه از تذكر روى‏گردان شود و كفر بورزد كه خداى تعالى به زودى تو را بر او مسلط نموده، دستور مى‏دهد تا با او جهاد و قتال كنى، و در آخر به قتلش برسانى.

" فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذابَ الْأَكْبَرَ" منظور از عذاب اكبر عذاب جهنم است، پس آيه شريفه همانطور كه گفتيم محاذى آيه سوره اعلى است كه مى‏فرمود:" الَّذِي يَصْلَى النَّارَ الْكُبْرى‏".

" إِنَّ إِلَيْنا إِيابَهُمْ" مصدر" اياب" به معناى بازگشتن است، و كلمه" الينا" خبر مقدم براى كلمه" ان" است، و اگر جلوتر ذكر شده براى تاكيد و نيز براى رعايت فواصل آيات بوده نه اينكه بخواهد انحصار را برساند، چون هيچ كس نگفته كه مردم بعد از مرگ بغير خداى سبحان بر مى‏گردند، تا آيه شريفه بفرمايد: تنها برگشتشان به سوى ما است، و اين جمله در مقام بيان علت عذاب اكبر در آيه قبل است.

" ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا حِسابَهُمْ" گفتار در باره اين آيه همان گفتارى است كه در آيه قبل داشتيم.

(1) سوره اعلى، آيه 9- 12.

(2 و 3) روح المعانى، ج 30، ص 117.