ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

پرسيد پس حال كه وضع چنين است ديگر اين همه تلاش براى چيست؟ فرمود خداى تعالى وقتى كسى را براى يكى از دو سرنوشت فجور و تقوا خلق كرده، راه رسيدن به آن را هم برايش فراهم مى‏سازد و او را آماده مى‏كند تا براى رسيدن به آن هدف عمل كند، و اين معنا را قرآن كريم تصديق نموده، مى‏فرمايد:" وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها" «1».

مؤلف: اينكه سائل پرسيد:" و همچنين آنچه بعدا براى مردم پيش مى‏آيد ..."،

معنايش اين است كه: وجوب صدور فعل چه حسنه و چه سيئه از نظر قضاء و قدرى كه قبلا رانده شده منافات ندارد، با اينكه از نظر صدورش از انسان اختيارى و ممكن باشد و ما اين معنا را مكرر در بحثهاى گذشته اين كتاب ذكر نموده و توضيح داديم.

و در همان كتاب است كه ابن ابى حاتم، ابو الشيخ، ابن مردويه، و ديلمى، از جويبر از ضحاك از ابن عباس روايت كرده‏اند كه گفت: از رسول خدا (ص) شنيدم مى‏خواند:" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها ..." و مى‏فرمود: رستگار شد نفسى كه خدا آن را تزكيه كرده باشد، و زيانكار شد آن نفسى كه خدا از هر چيزى محرومش كرده باشد" «2».

مؤلف: اينكه در اين حديث تزكيه و محروم كردن را به خداى تعالى نسبت داده به وجهى درست است، و با انتساب اولى به اطاعت خود انسان، و دومى به معصيت خود آدمى منافات ندارد، چون مكرر خاطرنشان كرده‏ايم كه محروميت از هدايت، و به عبارت ديگر اضلال تنها به عنوان مجازات منسوب به خدا مى‏شود، و خداى تعالى هرگز ابتداء كسى را اضلال نمى‏كند، هم چنان كه خودش فرمود:" وَ ما يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِينَ" «3».

و در مجمع البيان آمده كه روايت صحيح از عثمان بن صهيب از پدرش رسيده كه گفت: رسول خدا (ص) به على بن ابى طالب فرمود: شقى‏ترين اولين چه كسى بود؟ عرضه داشت كشنده ناقه صالح. فرمود درست گفتى، حال بگو ببينم شقى‏ترين آخرين كيست؟ على (ع) مى‏گويد: عرضه داشتم نمى‏دانم يا رسول اللَّه، فرمود آن كسى است كه تو را بر اينجايت (اشاره كرد به فرق سرش) ضربت مى‏زند «4».

مؤلف: اين معنا را از عمار ياسر نيز روايت كرده «5».

و در تفسير برهان است كه ثعلبى و واحدى، هر دو به سند خود از عمار و از عثمان بن‏

(1) الدر المنثور، ج 6، ص 356.

(2) الدر المنثور، ج 6، ص 357.

(3) و قرآن گمراه نمى‏كند مگر فاسقان را. سوره بقره، آيه 26.

(4 و 5) مجمع البيان، ج 10، ص 499.