ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

مراد فراگيرى زمين و يا فراگيرى و پوشاندن قرص خورشيد باشد.

" وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّى" اين آيه عطف است به كلمه" الليل"، و كلمه" تجلى" به معناى ظهور و پيدا شدن چيزى است بعد از خفاء و ناپيدائيش، و اگر صفت" ليل" را به صيغه مضارع و صفت" نهار" را به صيغه ماضى آورد براى همان نكته‏اى بود كه در آغاز سوره قبلى بيان كرديم.

" وَ ما خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنْثى‏" اين آيه نيز مانند آيه قبلى عطف است بر كلمه" ليل"، و كلمه" ما" در آن موصوله است، و منظور از آن خداى سبحان است و اگر از خداى تعالى تعبير كرد به" ما- چيزى كه"، با اينكه بايد تعبير كرده بود به" من- كسى كه"، براى آن بود كه ابهام‏گويى در اينجا كه به عظمت اشعار دارد رعايتش لازم‏تر بود تا رعايت معناى لغوى.

و معناى آيه اين است كه سوگند مى‏خورم به شب، وقتى همه جا را فرا مى‏گيرد، و به روز وقتى كه همه پنهان‏ها را آشكار مى‏سازد، و به چيزى كه نر و ماده را با اينكه از يك نوعند مختلف آفريد.

ولى بعضى «1» از مفسرين كلمه" ما" را مصدريه گرفته‏اند، كه معنايش چنين مى‏شود، و سوگند مى‏خورم به خلقت نر و ماده. ولى اين نظريه ضعيف است.

و مراد از نر و ماده مطلق نر و ماده است، هر چه كه باشد، و هر جا محقق شود.

ولى بعضى «2» گفته‏اند: خصوص نر و ماده از انسان است.

و بعضى «3» ديگر گفته‏اند مراد خصوص آدم و حوا است. ولى از همه وجوه بهتر همان وجه اول است.

" إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى" كلمه" سعى" به معناى راه رفتن به سرعت است، و مراد از آن عملى است كه با كمال اهتمام انجام شود، و اين كلمه هر چند مفرد است ولى معناى جمع را مى‏دهد، و كلمه" شتى" جمع كلمه" شتيت- متفرق" است، مانند كلمه" مرضى" كه جمع" مريض" است.

و جمله مورد بحث جواب سوگندهاى سه‏گانه است، و معنايش اين است كه: من‏

(1) مجمع البيان، ج 10، ص 500.

(2 و 3) تفسير قرطبى، ج 20، ص 82.