ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

تعبيرهايى مختلف از آن ياد نموده، هر چند كه كيفيت آن را ذكر نكرده، اما اينقدر هست كه نمازهاى قبل از معراج مشتمل بر مقدارى تلاوت قرآن و نيز مشتمل بر سجده بوده.

و در بعضى از روايات هم آمده كه رسول خدا (ص) در اوايل بعثت با خديجه و على (عليهما السلام) نماز مى‏خواند، در اين روايات هم نيامده كه نماز آن روز به چه صورت بوده.

و كوتاه سخن اينكه: جمله" أ رأيت" به معناى" خبر ده مرا" است، و استفهام در آن به منظور شگفتى انگيختن است، و مفعول اول فعل" أ رأيت" ى اول كلمه" الَّذِي يَنْهى‏" است، و مفعول" أ رأيت" ى سوم ضميرى است كه به موصول" الذى" برمى‏گردد، و مفعول" أ رأيت" ى دوم ضميرى است كه به كلمه" عبدا" برمى‏گردد، و مفعول دوم" أ رأيت" در هر سه جا جمله" أَ لَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرى‏" است.

و حاصل معناى آيات مورد بحث اين است كه: مرا خبر ده از كسى كه نهى مى‏كرد بنده‏اى را كه نماز مى‏خواند، و خدا را عبادت مى‏كرد و اين شخص مى‏داند كه خدا عمل او را مى‏بيند، و از حال او خبر دارد، و نيز مرا خبر ده از اين نهى كننده كه به فرضى كه بنده نمازگزار نامبرده بر طريق هدايت باشد، و به تقوى عمل كند، او چه حالى خواهد داشت، با اينكه مى‏داند خدا او را مى‏بيند، و باز مرا خبر ده از اين نهى كننده، كه اگر نهيش تكذيب حق و اعراض از ايمان به حق باشد، و با اين حال شخص نمازگزار را از نماز نهى مى‏كند، و با اينكه مى‏داند خدا مى‏بيند آيا جز عذاب استحقاق جزايى دارد؟

بعضى «1» از مفسرين گفته‏اند: مفعول اول جمله" أ رأيت" در هر سه جا همان موصول و يا ضميرى است كه به موصول بر مى‏گردد، و اين را بدان جهت گفته‏اند كه بين ضميرها تفكيك نينداخته باشند.

و بنا بر اين، بهتر آن است كه آيه" أَ رَأَيْتَ إِنْ كانَ عَلَى الْهُدى‏ أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوى‏" را اينطور معنا كنيم كه: مرا خبر ده از اين نهى كننده آيا اگر بر طريق هدايت بود، و يا به تقوى امر مى‏كرد، و مى‏دانست كه خدا او را مى‏بيند، چه وظيفه‏اى مى‏ديد، و چه عملى را بر خود واجب مى‏دانست، و با اينكه از عبادت خداى سبحان نهى كرده، چه حالى خواهد داشت؟

و با اينكه مى‏توان گفتار مفسر نامبرده را چنين توجيه كرد، ولى معناى مستفاد از آن معناى بعيدى است، و اشكال تفكيك در ضمائر كه به خاطر آن اين طور خود را به زحمت‏

(1) روح المعانى، ج 30، ص 183.