ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

توجيه نمود.

بعضى «1» ديگر از مفسرين مفتوح بودن كلمه" أنه" در آيه مورد بحث را اينطور توجيه كرده‏اند كه اين آيه و همه آياتى كه كلمه" ان" در آغاز آن آمده عطف است بر جمله" أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ ..."، و فساد اين توجيه بر كسى پوشيده نيست، براى اينكه در اين صورت بايد بگوييم همه آيات در مقام خبر دادن از مطالبى است كه به رسول خدا (ص) وحى شده، كه جنى‏ها چنين و چنان گفتند:" قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ ..." به مردم بگو كه به من وحى شده كه چند نفر از جنيان به صداى تلاوت قرآن گوش دادند، و نزد قوم خود رفته گفتند كه: چنين و چنان شده و نيز به من وحى شده كه" أَنَّهُ تَعالى‏ جَدُّ رَبِّنا" كه او پروردگار عظيم ما است، و نيز به من وحى شده كه بعضى از سفيهان ما عليه خدا حرفهاى بدى مى‏گفتند.

آن وقت اين سؤال پيش مى‏آيد كه كلمه" انه" و" انهم" و" انا" اگر جزو كلام جنيان نبوده، و قرآن آن را زياد كرده كه اين يك زيادى مخل است، و نظم كلام را بر هم مى‏زند، و اگر جزو كلمات خود جنيان است، كه قرآن حكايتش كرده، آن وقت مجموع" أن" و ما بعد آن كلام تامى نخواهد بود، و بايد چيزى در تقدير گرفته شود تا حكايت آن صحيح باشد، و اگر چيزى در تقدير نگيريم عطف شدنش بر جمله" أَنَّهُ اسْتَمَعَ ..." دردى را دوا نمى‏كند. دقت فرماييد و از اين نكته غفلت نورزيد «2».

" وَ أَنَّهُ كانَ يَقُولُ سَفِيهُنا عَلَى اللَّهِ شَطَطاً" كلمه" سفه"- به طورى كه راغب گفته- به معناى خفت نفس است، كه از كمى‏

(1) روح البيان، ج 10، ص 190، ط بيروت.

(2) به عبارت ساده‏تر اينكه: اگر جنيان گفته بودند:" ما قرآنى عجيب شنيديم كه چنين و چنان بود، و خداى تعالى پروردگار عظيم ما است ...، و افراد نادان ما عليه خدا چنين و چنان گفتند"، در اين صورت چند جمله تام از جنيان حكايت شده بود، و ديگر احتياج نداشت قرآن كريم از ناحيه خودش در سر هر جمله بگويد و اينكه، و اينكه، و اينكه،" انه، انهم، انا" و اگر چنانچه خود چنين گفته‏اند: ما قرآنى عجيب شنيديم كه چنين و چنان بود، و اينكه خداى تعالى پروردگار عظيم ما است، و اينكه افراد نادان ما عليه خدا چنين و چنان گفته‏اند، در اين صورت تمامى اين جمله‏ها ناقص مى‏بود، و يك خبرى مى‏خواست تا جمله را تمام كند، مثلا گفته باشند و اينكه خداى تعالى پروردگار عظيم ما است اعتقاد ما است، و اينكه نادانان ما عليه خدا حرف زشت گفتند باعث شرمندگى ما است، و اينكه ما خيال كرديم كه انس و جن عليه خدا دروغ نمى‏تراشند خيال خام ما است، و همچنين تا آخر سوره. مترجم.