ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

تحقير و ناچيز معرفى كردن مال دنيا بوده، چون مال هر قدر هم كه زياد و زيادتر باشد دردى از صاحبش را دوا نمى‏كند، تنها سودى كه به حالش دارد همان مقدارى است كه به مصرف حوائج طبيعى خودش مى‏رساند، مختصرى غذا كه سيرش كند، و شربتى آب كه سيرابش سازد، و دو قطعه جامه كه به تن كند.

و كلمه" عدده" از ماده" عد" به معناى شمردن است، مى‏فرمايد شخصى كه همزه و لمزه است از بس عاشق مال و حريص بر جمع آن است، مال را روى هم جمع مى‏كند و پى در پى آن را مى‏شمارد، و از بسيار بودن آن لذت مى‏برد.

ولى بعضى «1» گفته‏اند: معنايش اين است كه مال را عده و ذخيره مى‏كند براى روزى كه مورد هجوم ناملايمات روزگار واقع شود، كه بنا بر اين، كلمه" عدده" ديگر به معناى شمردن نيست.

" يَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ"- يعنى او خيال مى‏كند مالى كه براى روز مبادا جمع كرده زندگى جاودانه به او مى‏دهد، و از مردنش جلوگيرى مى‏نمايد، بنا بر اين منظور از جمله" اخلده" كه صيغه ماضى است، معناى مضارع- آينده- است، به قرينه جمله" يحسب" كه آن نيز مضارع است.

پس انسان نامبرده به خاطر اخلاد در ارض و چسبيدنش به زمين و زندگى مادى زمينى، و فرو رفتنش در آرزوهاى دور و دراز، از مال دنيا به آن مقدارى كه حوائج ضرورى زندگى كوتاه دنيا و ايام گذراى آن را كفايت كند قانع نمى‏شود، بلكه هر قدر مالش زيادتر شود حرصش تا بى‏نهايت زيادتر مى‏گردد، پس از ظاهر حالش پيداست كه مى‏پندارد مال، او را در دنيا جاودان مى‏سازد، و چون جاودانگى و بقاى خود را دوست مى‏دارد، تمام همش را صرف جمع مال و شمردن آن مى‏كند، و وقتى جمع شد و خود را بى‏نياز احساس كرد، شروع به ياغى‏گرى نموده، بر ديگران تفوق و استعلا مى‏ورزد، هم چنان كه در جاى ديگر فرمود:

" إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى‏ أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى‏" «2»، و اين استكبار و تعدى اثرى كه براى آدمى دارد همز و لمز است.

از اينجا روشن مى‏گردد كه جمله" يَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ" به منزله تعليل است براى جمله" الَّذِي جَمَعَ مالًا وَ عَدَّدَهُ"، و مى‏فهماند اگر مال پشيز دنيا را جمع مى‏كند و مى‏شمارد، انگيزه و علتش پندار غلطى است كه دارد، و اين خطاى عمليش مستند به خطاى فكرى او

(1) مجمع البيان، ج 10، ص 538.

(2) آدمى حتما دچار طغيان مى‏شود در صورتى كه خود را بى‏نياز احساس كند. سوره علق، آيه 7.