ترجمه تفسیر المیزان جلد 20

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

جستجو بر اساس ... همه عنوان پدیدآور موضوع یادداشت تمام متن
اصطلاحنامه مجموعه ها مرورالفبایی لغت نامه دهخدا
➟
جستجو در لغت نامه
بیشتر
کتابخانه شخصی پرسش از کتابدار ارسال منبع

ترجمه تفسیر المیزان - جلد 20

سید محمدحسین طباطبایی؛ ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
میخواهم بخوانم
درحال خواندن
خوانده شده
ارسال به دوستان

آدرس پست الکترونیک گیرنده :

آدرس پست الکترونیک فرستنده :

نام و نام خانوارگی فرستنده :

پیغام برای گیرنده ( حداکثر 250 حرف ) :

کد امنیتی را وارد نمایید

ارسال
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
➟
جستجو در لغت نامه
بیشتر
لیست موضوعات

جلد بيستم‏ سوره المعارج (70): آيات 1 تا 18 بيان آيات (مضامين سوره مباركه معارج و مكى يا مدنى بودن آنها) مراد از سؤال سائل بعذاب واقع‏ مقصود از توصيف خداى تعالى به" ذى المعارج" منظور از عروج ملائكه و روح در روز قيامت به سوى خدا مراد از اينكه كفار عذاب قيامت را دور مى‏بينند و خداوند نزديك مى‏بيند بيان سختى روز قيامت بر گنهكاران به نحوى كه از فرزندان و كسان خود حالى نمى‏پرسند و حتى آرزو مى‏كنند آنها را فدايى خود كنند بحث روايتى (رواياتى در باره نزول آيات" سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ ..." در باره مردى كه از نصب امير المؤمنين (عليه السلام) به خلافت به خشم آمده تقاضاى عذاب كرد) چند روايت ديگر در ذيل آيات مربوط به طول روز قيامت و احوال آن روز سوره المعارج (70): آيات 19 تا 35 توضيح راجع به صفت" حرص" و" هلع" و تقسيم آن به حرص خدادادى كه مفيد و مطلوب است و حرص بشرى كه انحرافى و مذموم مى‏باشد اوصاف نمازگزارانى كه از" هلوع" بودن استثنا شده‏اند توضيحى راجع به توصيف مؤمنين به اينكه از عذاب پروردگارشان بيمنا كند مقصود از مراعات امانات و عهد و مراد از محافظت بر صلاة بحث روايتى(رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته راجع به نماز، حق سائل و محروم، و ...) سوره المعارج (70): آيات 36 تا 44 توضيح معناى آيه:" فَما لِ الَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ ..." و بيان اينكه مراد از" الَّذِينَ كَفَرُوا" منافقينى هستند كه اطراف پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) را گرفته بودند چند وجه در معناى" إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِمَّا يَعْلَمُونَ" بحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته) سوره نوح (71): آيات 1 تا 24 دعوت نوح (عليه السلام) به اصول سه گانه دين:" أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِيعُونِ" بيان منظور از بعضى گناهان كه با ايمان آمرزيده مى‏شود (يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ) و اشاره به اينكه وسعت آمرزش گناهان به مقدار وسعت ايمان و عمل صالح است‏ شرح مفاد آيه:" وَ يُؤَخِّرْكُمْ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى ..." كه مى‏گويد اگر عبادت و تقوى و اطاعت پيشه كنيد خدا اجل غير مسمايتان را تا اجل مسمى تاخير مى‏اندازد اثر استغفار از گناهان در رفع مصائب و بلايا و فتح باب نعمت‏ها معناى آيه:" ما لَكُمْ لا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقاراً" و بيان احتجاجى كه بر ربوبيت و معبود بودن خداى تعالى متضمن است‏ اشاره به وجه اينكه ماه را نور در آسمانها، و خورشيد را چراغ ناميد و مراد از اينكه فرمود شما را چون نبات از زمين رويانيد شكوه دو باره نوح (عليه السلام) از اينكه قومش او را نافرمانى كرده از كسى كه مال و فرزند جز زيانش نيفزود پيروى كردند بحث روايتى (رواياتى در باره اينكه استغفار سبب وسعت رزق و نعمت مى‏شود، مراد از" لا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقاراً"، تبعيت قوم نوح (عليه السلام) از اغنياء، بت هاى آن قوم و ...) سوره نوح (71): آيات 25 تا 28 اشاره به دلالت جمله" أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً" بر وجود برزخ، و بيان تتمه نفرين نوح (عليه السلام) عليه قوم خود سوره الجن (72): آيات 1 تا 17 گفتارى پيرامون جن (آنچه در باره جن در آيات قرآن آمده است) وجوه مختلف در باره قرائت ان به فتح همزه- در" وَ أَنَّهُ تَعالى‏ جَدُّ رَبِّنا ..." و آيات بعد از آن كه حكايت سخنان جنيان است بعد از ايمان آوردنشان‏ مراد از پناهنده شدن مردانى از انس به مردانى از جن در آيه:" وَ أَنَّهُ كانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ" مفاد آيه:" وَ أَنَّا لَمَسْنَا السَّماءَ ..." و آيه:" وَ أَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْها ..." كه از ممنوع شدن جنيان از صعود به آسمان و استراق سمع، همزمان با بعثت پيامبر اسلام (صلّى الله عليه وآله وسلّم) خبر مى‏دهد توضيح معناى اينكه مؤمنان جنى گفتند:" وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِكَ كُنَّا طَرائِقَ قِدَداً" استقامت بر طريقه اسلام وسعت رزق، و اعراض از ياد خدا عذاب رو به فزونى در پى دارد بحث روايتى(رواياتى در باره استماع جن از رسول خدا، بيعت آنها با پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و ...) سوره الجن (72): آيات 18 تا 28 وجوه مختلف در باره مراد از اينكه مساجد از آن خدا است (وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ ...) مراد از كسانى كه چون پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) به نماز مى‏ايستاد در اطرافش گرد مى‏آمدند (كادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَداً) بيان موقعيت پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) نسبت به پروردگار و نسبت به مردم‏ علم غيب بالاصالة از آن خدا است و بالتبع و به تعليم الهى ديگران هم مى‏توانند آن را دارا شوند احتمالات و وجوه مختلف در باره معناى آيه:" فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً ..." كه سلوك رصد در پيش رو و پشت سر رسول (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و علت آن را بيان مى‏كند چهار مطلب كه از سه آيه اخير مورد بحث استفاده مى‏شود مستثنيات از عموم" فَلا يُظْهِرُ عَلى‏ غَيْبِهِ أَحَداً" معصوم بودن انبياء و رسل در گرفتن، حفظ و ابلاغ وحى به زبان و به عمل‏ بحث روايتى (رواياتى راجع به جمله" أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ" و اينكه پيغمبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و ائمه (عليهم السلام) عالم به غيب بوده‏اند) سوره المزمل (73): آيات 1 تا 19 مفاد خطاب" يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ" چند وجه در معناى آيه:" قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا ..." بيان جهات مختلف سنگين بودن قرآن (إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا) و چند وجه در اين باره‏ چند قول در معناى دو آيه:" إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا" مقصود از" ذكر" در خطاب:" وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ" معناى اينكه فرمود: خدا را وكيل بگير تهديد تكذيب كنندگان صاحب نعمت‏ هشدار به كفار با اشاره به هلاكت فرعون بر اثر نافرمانى از فرستاده خدا بحث روايتى (رواياتى در باره نزول آيات:" يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا ...") چند روايت در باره مراد از ترتيل قرآن و آداب تلاوت قرآن‏ رواياتى راجع به كيفيت نزول وحى بر رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) مراد از تبتل به سوى خدا (وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا) سوره المزمل (73): آيه 20 زمان نزول اين آيه شريفه كه متضمن تخفيف دستور قيام در دو ثلث شب يا نصف يا ثلث آن است‏ آيه شريفه مربوط به حكم شب زنده‏دارى مفاد آيات اول سوره را نسخ نمى‏كند بلكه تخفيف مى‏دهد (روايتى در باره تخفيف تهجد شبانه، قرائت قرآن، تجارت، قرض به خدا، و ...) سوره المدثر (74): آيات 1 تا 7 جمع بين روايات مختلف در باره زمان نزول سوره مباركه مدثر معناى خطاب" يا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ" معناى تكبير و فرق آن با تسبيح‏ اقوال مختلف در باره مراد از تطهير جامعه‏ها (و ثيابك فطهر) چند وجه در معناى آيه:" وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَكْثِرُ" و" وَ لِرَبِّكَ فَاصْبِرْ" بحث روايتى (رواياتى در باره نزول سوره مدثر و بعضى آيات نخست آن) سوره المدثر (74): آيات 8 تا 31 تركيب نحوى آيه:" فَذلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ عَلَى الْكافِرِينَ غَيْرُ يَسِيرٍ" وصف حال وليد بن مغيره و تكذيب نمودن او، و اخبار از در انداختنش به دوزخ‏ مقصود از توصيف سقر به اينكه" لا تُبْقِي وَ لا تَذَرُ ..." مراد از نوزده نفر موكلان بر جهنم و اينكه فرمود:" وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً ..." و بيان اينكه انگيزه‏هاى نفاق قبل از هجرت نيز وجود داشته است‏ بحث روايتى (رواياتى در باره آنچه وليد بن مغيره در باره قرآن گفت، و نزول آيات گذشته در باره او) سوره المدثر (74): آيات 32 تا 48 چند وجه در باره مقصود از" إِنَّها لَإِحْدَى الْكُبَرِ" و" نَذِيراً لِلْبَشَرِ" معناى اينكه فرمود:" كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهِينَةٌ" و مراد از استثناء" إِلَّا أَصْحابَ الْيَمِينِ" مقصود از" يقين" كه در جواب مجرمين به سؤال بهشتيان (ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ) آمده است‏ سوره المدثر (74): آيات 49 تا 56 تشبيه كفار اعراض كننده از قرآن، به گورخران رميده از شير، و بيان انگيزه آنان در تكذيب‏ بحث روايتى (چند روايت در باره مراد از اينكه كفار مى‏خواستند به هر كدام صحفى منشره داده شود) رواياتى در باره معناى" هُوَ أَهْلُ التَّقْوى‏ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ" سوره القيامة (75): آيات 1 تا 15 مقصود از" نفس لوامه" كه بدان قسم ياد شده است‏ آزادى طلبى انسان براى انجام هر كار دلخواه، انگيزه تكذيب قيامت و پرستش انكار آميز از زمان آن است‏ اشاره به اينكه جستجوى گريزگاه در قيامت از باب ظهور ملكات آدمى است، و بيان مراد از اينكه در روز قيامت" مستقر انسان فقط به سوى پروردگار است" وجوهى كه در باره مقصود از" بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ" گفته شده است‏ مراد از اينكه انسان بر نفس خود بصيرة است‏ بحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته: نفس لوامه، و جدان، و ...) سوره القيامة (75): آيات 16 تا 40 مقصود از نهى:" لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ" و مراد از" إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ" وجوهى در معناى آيه:" فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ" و آيه:" ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا بَيانَهُ" دو وجه ديگرى كه در باره مفاد آيات:" لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ ..." گفته شده است‏ وصف حال طائفه‏اى كه در قيامت گشاده رويند و توصيفى در مورد انحصار مستفاد از آيه:" إِلى‏ رَبِّها ناظِرَةٌ" حكايت حال احتضار طائفه‏اى ديگر كه در قيامت گرفته رويند، و مراد از جمله وَ الْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ" مراد از اينكه در قيامت" مساق" به سوى پروردگار است‏ وجوه مختلف در باره معناى آيه:" أَوْلى‏ لَكَ فَأَوْلى‏ ثُمَّ أَوْلى‏ لَكَ فَأَوْلى‏" بحث روايتى (چند روايت در باره نزول آيات:" لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ ...") رواياتى در معناى آيه:" إِلى‏ رَبِّها ناظِرَةٌ" رواياتى در توضيح آيات مربوط به دم مرگ،" أَوْلى‏ لَكَ فَأَوْلى‏ ..."،" ا يحسب الانسان ان يترك سدى" و قدرت خداوند بر احياء اموات‏ سوره الإنسان (76): آيات 1 تا 22 بيان آيات (اشاره به مضامين سوره مباركه دهر) مراد از اينكه انسان شى‏ء مذكورى نبوده، و احتجاجى كه اين بيان متضمن است‏ مقصود از ابتلاء انسان (نبتليه) و آنچه از تفريع" فَجَعَلْناهُ سَمِيعاً بَصِيراً" بر آن استفاده مى‏شود معناى شكر و كفر و دو نكته‏اى كه از آيه:" إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً" استفاده مى‏شود فرق بين هدايت تكوينى و هدايت تشريعى و بيان اينكه فطرت و خلقت آدمى شاهد بر حق و واجب الاتباع بودن دعوت تشريعى الهى است‏ مراد از" ابرار"، و صفات ايشان‏ توضيحى در مورد تنعم ابرار و نوشيدنشان از چشمه‏اى كه" يَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ ..." مفاد، سبب و محل نزول آيه:" وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‏ حُبِّهِ ..." معناى اينكه عملى به خاطر وجه اللَّه انجام شود وصف نعمت‏هاى بهشتى ابرار كه در مقابل صبرشان در راه خدا داده شده‏اند اشاره به وجه اينكه در شمار نعم بهشتى ابرار، از حور العين نام برده نشده است‏ بحث روايتى (چند روايت حاكى از مدنى بودن سوره هل اتى‏) رواياتى راجع به نزول سوره هل اتى در شان امير المؤمنين و فاطمه (عليهما السلام) چند روايت از طرق عامه دال بر حضور مردى سياه نزد رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و نزول سوره هل اتى‏ رد سخن يكى از مفسرين دائر بر اينكه سوره هل اتى مكى است‏ رواياتى در بيان معناى جمله:" لَمْ يَكُنْ شَيْئاً مَذْكُوراً" رواياتى ديگر در ذيل برخى آيات گذشته:" إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ ..."،" عَيْناً يَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ ..."،" وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ ..." و ... گفتارى در اينكه قرآن كريم چه هويتى براى انسان قائل است (در ذيل آيه:" هَلْ أَتى‏ عَلَى الْإِنْسانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئاً مَذْكُوراً") سوره الإنسان (76): آيات 23 تا 31 امر به صبر و نهى از اطاعت از فساق و كفار معناى آيه:" نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَ شَدَدْنا أَسْرَهُمْ ..." كه متضمن دفع يك توهم در مورد قدرت خداى تعالى است‏ اشاره به اينكه مشيت بنده موقوف بر مشيت خدا است (وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ) بحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته از جمله" وَ ما تَشاؤُنَ ...") سوره المرسلات (77): آيات 1 تا 15 مراد از قسم" وَ الْمُرْسَلاتِ عُرْفاً"،" وَ النَّاشِراتِ نَشْراً" و سوگندهاى ديگر آغاز سوره مباركه مرسلات براى تاكيد وقوع قيامت‏ حوادث و نشانه‏هاى قيامت كه حاكى از تغاير نظام اخروى و نظام دنيوى در همه شؤون است‏ بحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته) سوره المرسلات (77): آيات 16 تا 50 بيان آيات (بيان احتجاجاتى بر يگانگى خداوند در ربوبيت، و بر اثبات يوم الفصل كه از آيه:" أَ لَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ ..." و آيات بعد از آن استفاده مى‏شود) وصف عذابى كه مكذبان قيامت در آن روز به سوى آن روانه مى‏شوند مقصود از ركوع در آيه:" وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ ارْكَعُوا لا يَرْكَعُونَ" و وجه اتصال اين آيه با آيات قبل‏ بحث روايتى (چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته) سوره النبإ (78): آيات 1 تا 16 بيان اينكه مقصود از" نبا عظيم" قيامت و" تسائل" از آن در بين مشركين بوده است (عَمَّ يَتَساءَلُونَ ...) مراد از اختلاف مشركين در باره معاد بيان احتجاج و استدلال بر ثبوت بعث و جزا، مستفاد از آيات:" أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهاداً ..." معناى اينكه فرمود:" كوه‏ها را ميخ‏ها قرار داديم" و" ازواج خلقتان كرديم"، و" خوابتان را سبات قرار داديم" و ... بحث روايتى (رواياتى در بيان برخى آيات گذشته) سوره النبإ (78): آيات 17 تا 40 اوصاف قيامت، نبا عظيمى كه واقع خواهد شد توضيحى پيرامون به راه انداخته شدن كوه‏ها و سراب شدنشان (وَ سُيِّرَتِ الْجِبالُ فَكانَتْ سَراباً) معناى" احقاب" كه در باره ماندن طاغيان در جهنم فرمود:" لابِثِينَ فِيها أَحْقاباً" اشاره به مطابقت جزا با اعمال، اعمالى كه ثبت و ضبط شده‏اند پاداش نيك متقين: نعمت‏هاى بهشتى‏ بيان مقصود از اينكه فرمود:" لا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطاباً ..." مراد از" روح" در:" يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ ..." منظور از كسانى كه در قيامت" لا يَتَكَلَّمُونَ" و مراد از استثناء:" إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ ..." گفتارى در باره معناى روح و مراتب آن در قرآن‏ بحث روايتى (رواياتى در باره معناى" احقاب"، مراد از" روح"، و ... در ذيل آيات گذشته‏) ما هستيم آنها كه در قيامت اجازه سخن داشته شفاعت مى‏كنيم‏ سوره النازعات (79): آيات 1 تا 41 اقوال مختلف در باره مراد از پنج سوگند آغاز سوره نازعات:" وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً ..." بيان اينكه در اين پنج سوگند به ملائكه سوگند ياد شده است‏ گفتارى پيرامون واسطه بودن ملائكه در تدبير (در ذيل آيه فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً) عدم منافات بين واسطه بودن ملائكه و استناد حوادث به ايشان، با استناد آنها به خداى تعالى و به اسباب ظاهرى‏ (بيان) معناى اينكه در باره قيامت فرمود:" يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ" حكايت سخن كفار در استبعاد معاد داستان موسى (عليه السلام) و فرعون و آنچه اشاره به اين داستان در اين مقام افاده مى‏كند معناى" هَلْ لَكَ إِلى‏ أَنْ تَزَكَّى وَ أَهْدِيَكَ إِلى‏ رَبِّكَ فَتَخْشى‏" كه موسى (عليه السلام) مامور شد به فرعون بگويد مراد فرعون از اينكه خطاب به مردم مصر گفت:" أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلى‏" چند وجه در معناى" فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَكالَ الْآخِرَةِ وَ الْأُولى‏" رفع استبعاد معاد در خطاب و استفهام توبيخى" أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّماءُ بَناها ..." تسميه قيامت به" الطامة الكبرى" تقسيم مردم به دو دسته: طاغى دوزخى، و خائف از مقام پروردگار كه بهشت ماواى او است و بيان ضابطه براى صفات هر يك‏ لوازم و آثار طغيان و خوف از مقام رب‏ مقصود از مقام پروردگار و خوف از آن‏ بحث روايتى (رواياتى در باره سوگندهاى سوره نازعات، استبعاد معاد توسط كفار، خوف از مقام پروردگار، پيروى از هوى) سوره النازعات (79): آيات 42 تا 46 چند وجه در معناى اينكه بعد از حكايت سؤال مشركين از زمان وقوع قيامت فرمود:" فِيمَ أَنْتَ مِنْ ذِكْراها" آنچه از آيه" إِلى‏ رَبِّكَ مُنْتَهاها" كه در مقام تعليل عدم علم پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) به زمان قيامت است استفاده مى‏شود مفاد آيه:" كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَها لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا عَشِيَّةً أَوْ ضُحاها" كه در قالب تمثيل نزديكى قيامت را بيان مى‏كند بحث روايتى (چند روايت راجع به سؤال مردم از زمان وقوع قيامت و جواب خداى تعالى) سوره عبس (80): آيات 1 تا 16 بيان آيات (اشاره به شان نزول اين آيات و غرض سوره كه عبارتست از عتاب هر كس كه ثروتمندان را بر ضعفاء و مساكين مقدم مى‏دارد) خبرى عتاب آميز حاكى از روى گرداندن از يك مرد نابينا و عنايت و توجه به توانگران‏ مقصود از اينكه در باره قرآن فرمود:" فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ ..." اشاره به اينكه ملائكه‏اى مخصوص، سفراى وحى و- تحت امر جبرئيل- متصدى حمل و ابلاغ آن به پيامبران بوده‏اند بحث روايتى (رواياتى حاكى از اعراض پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) از ابن ام مكتوم و نزول آيات:" عَبَسَ وَ تَوَلَّى ...") بيان اينكه آيات عتاب به روشنى متوجه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) نيست و نزول آن در مورد روى گرداندن آن حضرت از ابن ام مكتوم از جهات مختلف مخدوش و مردود است‏ روايتى ديگر حاكى از نزول آيات عتاب در مورد مردى از بنى اميه‏ سوره عبس (80): آيات 17 تا 42 معناى آيه:" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ" و مراد از كفر در آن‏ نفى عذر از بشر در كفر ورزيدن و استكبارش، با بيان حقارت و ناچيزى مبدأ خلقت او و ... اشاره به عدم منافات اينكه خلقت و تقدير از ناحيه خدا است با مختار بودن انسان‏ مراد از اينكه فرمود خدا انسان را إقبار (دفن) كرد- ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ- معناى آيه:" كَلَّا لَمَّا يَقْضِ ما أَمَرَهُ" كه متضمن ملامت انسان‏هاى مبتلا به كفر است‏ انسان با نظر در طعام خود (كه يكى از نعم بى شمار الهى است) سعه تدبير ربوبى را مشاهده خواهد كرد اشاره به شدت و سختى روز قيامت به نحوى كه انسان حتى از كسان و نزديكانش مى‏گريزد بحث روايتى (رواياتى در باره:" قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ"، جهل ابو بكر، و عمر به معناى" ابا"، شدت روز قيامت و ...) سوره التكوير (81): آيات 1 تا 14 بيان آيات (حوادث و وقايع زمان وقوع قيامت‏) مراد از اينكه در باره قيامت فرمود:" وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ ..." وجه اينكه فرمود از دختران زنده به گور شده پرسيده مى‏شود:" بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ" بحث روايتى (رواياتى در معناى آيات گذشته) سوره التكوير (81): آيات 15 تا 29 مراد از" الخنس الجوار الكنس" كه بدانها قسم ياد فرموده است‏ معناى" وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَسَ وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ" مدح و توصيف جبرئيل به شش صفت‏ وجه اينكه فرمود:" صاحب شما" ديوانه نيست‏ مراد از اينكه رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) جبرئيل را در افق مبين ديده است‏ دفع هر گونه شبهه و ترديد در باره حقانيت قرآن و اينكه آن كتاب هدايت است‏ بحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته) سوره الانفطار (82): آيات 1 تا 19 مراد از اينكه در قيامت هر نفسى به آنچه مقدم و مؤخر داشته عالم مى‏شود مفاد استفهام توبيخى" يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ" و آنچه وصف" كريم" افاده مى‏كند ملائكه به افعال و نيات ما علم دارند و بر هر كس دو ملك مامور ثبت و كتابت اعمال اويند در قيامت رابطه تاثير و تاثر اسباب عادى از بين مى‏رود بحث روايتى (رواياتى در ذيل" عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ"،" وَ إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظِينَ" و" وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ") سوره المطففين (83): آيات 1 تا 21 چند وجه در باره اينكه در توصيف" مطففين" به" الَّذِينَ إِذَا اكْتالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ ..." خريدن به وزن گفته نشده‏ احتمال بر انگيخته شدن بعد از مرگ براى اجتناب از محرمات كافى است‏ توضيح مفردات و جملات آيات:" كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ ..." اقوال مفسرين در بيان مراد از مفردات و جملات اين آيات‏ گناه زياد و مستمر، سر انجام انسان را به تكذيب روز جزا منتهى مى‏كند اعمال زشت صفا و جلاى نفس را تيره كرده به آن نقش و صورتى مى‏دهند كه از درك حق مانع مى‏گردد معناى" عليين" كه فرمود كتاب ابرار در آن است و چند قول در اين باره‏ مراد از" مقربون" و اينكه ايشان عليين را مى‏بينند بحث روايتى (رواياتى راجع به:" نزول سوره مطففين"، در عليين بودن كتاب ابرار و در سجين بودن كتاب فجار، و فساد و" رين" قلب بر اثر ارتكاب گناه) سوره المطففين (83): آيات 22 تا 36 بيان آيات (جلالت قدر ابرار و نعمت‏هاى بهشتى ايشان‏) توجيه نحوى توالى دو حرف عطف در" وَ فِي ذلِكَ فَلْيَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ ..." خنده مؤمنان به كفار در روز جزا در مقابل خنده آن مجرمان به مؤمنان در دنيا بحث روايتى (چند روايت حاكى از اينكه مراد از" الَّذِينَ أَجْرَمُوا" منافقين و از" الَّذِينَ آمَنُوا" امير المؤمنين (عليه السلام) است) سوره الانشقاق (84): آيات 1 تا 25 معناى اينكه در بيان چند تا از مقدمات قيامت فرمود آسمان منشق و زمين كشيده مى‏شود و فرمود:" وَ أَذِنَتْ لِرَبِّها وَ حُقَّتْ" مفاد آيه:" يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‏ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيهِ" و دلالت آن بر بعث و جزا مقصود از اينكه فرمود كتابش به دست راست داده شود شادمان به سوى" اهل" خود باز مى‏گردد رد پندار آن كس كه نامه اعمالش از پشت سر به او داده مى‏شود و در دنيا در" اهل" خود مسرور بود و مى‏پنداشت به سوى خدا و براى حساب بازگشتى ندارد جوابى كه به اين سؤال و اشكال داده شده كه مؤمنان گنهكار در زمره" مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ" هستند يا" مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ"؟ معناى آيه:" لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ" معناى جمله:" وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما يُوعُونَ" بحث روايتى (رواياتى در باره محاسبه اعمال در قيامت، نزول آيه:" فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ ..."،" لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ" و ...) سوره البروج (85): آيات 1 تا 22 بيان آيات (اشاره به مضامين سوره مباركه بروج‏) مراد از ذات البروج بودن آسمان‏ مقصود از" شاهد" در" وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ" رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و مراد از" مشهود" شكنجه‏هاى كفار به مؤمنين و ثواب و كيفر اخروى هر كدام است‏ اقوال عديده مفسرين در باره مراد از" شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ" مراد از" اصحاب الاخدود" و معناى" قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ" آنچه آوردن اوصاف: عزيز، حميد، مالكيت سماوات و ارض و شهيد بودن بر هر چيز براى خداوند در آيه:" و ما نقموا منهم ..." افاده مى‏كند تهديد شكنجه كنندگان مؤمنين و مؤمنات به عذاب جهنم و عذاب حريق‏ توضيح تعليل شديد بودن بطش پروردگار به اينكه او مبدء و معيد است‏ بحث روايتى (رواياتى در باره مراد از" وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ" داستان اصحاب اخدود، وصف لوح محفوظ، و ...) سوره الطارق (86): آيات 1 تا 17 معناى" طارق" و" ثاقب" مراد از اينكه فرمود:" هيچ نفسى نيست جز اينكه بر آن حافظى است" شخصيت انسان به نفس و روح او است و لذا انسانى كه در قيامت اعاده مى‏شود عين همان انسان دنيوى است نه مثل او استدلال بر قدرت خدا بر احياء اموات به خلقت انسان از آبى جهنده كه از بين" صلب" و" ترائب" خارج مى‏شود وجه تسميه قيامت به" يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ" وصف قرآن به اينكه" قول فصل" است و" هزل نيست" بحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته از جمله" يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ" و" أنه لقول فصل") سوره الأعلى (87): آيات 1 تا 19 توضيح معناى اينكه فرمود:" سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ- نام پروردگارت را تنزيه كن" و اقوال مختلف در اين باره‏ مظاهر تدبير الهى: خلقت، تسويه، تقدير، هدايت و ... معناى" اقراء" در" سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏" و مفاد استثناء" إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ..." معناى اينكه خطاب به پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرمود:" وَ نُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرى‏- تو را براى يسرى آسان مى‏كنيم" و نكته‏اى كه اين تعبير متضمن است‏ سبب و مفاد اينكه امر به تذكر دادن را مشروط نمود به اينكه: اگر تذكر سود به بخشد (فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرى‏) معناى اينكه شقى دوزخى در آتش نه مى‏ميرد و نه زنده مى‏شود، و مراد از تزكى در:" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى" بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات:" سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى"،" سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏"،" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى" و در باره صحف اولى) سوره الغاشية (88): آيات 1 تا 26 وجه تسميه قيامت به" غاشيه- فرا گيرنده" و معناى اينكه در قيامت وجوهى خاشعه‏اند و" عامِلَةٌ ناصِبَةٌ" وصف جنت عاليه‏اى كه چهره‏هاى ناعمه در قيامت در آن جاى دارند دعوت به نظر در مظاهر تدبير الهى‏ توضيحى راجع به استثناء" إِلَّا مَنْ تَوَلَّى وَ كَفَرَ" از" فَذَكِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَكِّرٌ" بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات" عامِلَةٌ ناصِبَةٌ"" فَذَكِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَكِّرٌ" و در باره حساب اعمال) سوره الفجر (89): آيات 1 تا 30 بيان آيات (مضامين سوره مباركه فجر) وجوه مختلف در باره مراد از" فجر"،" ليال عشر" و" شفع و وتر" كه بدانها سوگند ياد شده است‏ مراد از" إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ" وجه توصيف فرعون به" ذى الاوتاد" حكايت زبان حال نوع آدمى كه آزمايش خدا با اكرام و نعمت دادن را به حساب ممتاز بودن خود از ديگران مى‏گذارد و آزمايش خدا با فقر و تنگدستى را اهانت و خوارى از ناحيه خدا مى‏پندارد مراد از آمدن پروردگار در قيامت (وَ جاءَ رَبُّكَ وَ الْمَلَكُ ...) متذكر شدن و" يا ليتنى" گفتن انسان در قيامت‏ " نفس مطمئنة" نفسى است كه با ايمان به پروردگار و ياد او سكونت يافته، به مقام رضا رسيده است و ... بحث روايتى (رواياتى در باره مراد از شفع و وتر، تسميه فرعون به ذى الأوتاد، آورده شدن جهنم، آمدن خدا، و ...) روايتى در باره كيفيت قبض روح مؤمن و خطاب" يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ..." به او سوره البلد (90): آيات 1 تا 20 بيان آيات (حقيقتى در باره خلقت انسان كه سوره مباركه بلد بيان مى‏كند) سه وجه در معناى آيه:" وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ" بيان اينكه سوگند" وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ" سوگند به ابراهيم و اسماعيل (عليهما السلام) است‏ چند قول ديگر در باره مراد از" والِدٍ وَ ما وَلَدَ" خلقت انسان در" كبد" و آميخته بودن حيات او با رنج و خستگى‏ حكايت منت گذارى كسى كه مقدارى از مال خود را انفاق نموده، مى‏گويد: مال هنگفتى را تلف كردم‏ رد و انكار لازمه سخن كسى كه انفاق از مال بر او گران آمده گفت:" أَهْلَكْتُ مالًا لُبَداً" بحث روايتى (رواياتى در باره قسم به شهر مكه، مراد از" والِدٍ وَ ما وَلَدَ"، كسى كه گفت:" أَهْلَكْتُ مالًا لُبَداً"، اطعام مسكين و آزاد كردن برده) سوره الشمس (91): آيات 1 تا 15 چند وجه در باره مرجع ضمير در" وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها" وجه اينكه در آيه:" وَ السَّماءِ وَ ما بَناها" از بانى آسمانى تعبير به" ما" شده است‏ معناى" فجور" و" تقوى" و مراد از اينكه خداوند فجور و تقواى نفس را به او الهام كرده‏ معناى اينكه در جواب قسم‏ها فرمود:" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها" طغيان قوم ثمود و پى كردن ناقه صالح (عليه السلام)، نمونه‏اى از" وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها" بحث روايتى (رواياتى در باره الهام فجور و تقوى، جبر و اختيار، اشقاى اولين و اشقاى آخرين) سوره الليل (92): آيات 1 تا 21 مراد از اينكه در باره مؤمن انفاق كننده متقى فرمود:" فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرى‏" و در باره بخل ورزنده مكذب فرمود:" فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرى‏" هدايت خلق از قضاهاى الهى است كه بر خود واجب كرده (إِنَّ عَلَيْنا لَلْهُدى‏) و با هادى بودن انبياء (عليهم السلام) منافات ندارد فرق بين هدايت به معناى ارائه طريق و هدايت به معناى ايصال به هدف‏ بيان اينكه تكذيب كننده دعوت حق و روى گرداننده از آن" اشقى" است، و اينكه مفاد آيه" لا يَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَى ..." اينست كه فقط كافر اشقى خالد در جهنم است‏ متقى‏ترين افراد كسى است كه در راه رضاى خدا از مال خود انفاق مى‏كند بحث روايتى (رواياتى در باره نزول آيات:" فَأَمَّا مَنْ أَعْطى‏ وَ اتَّقى‏ ..." در شان" ابو دحداح" و روايتى در باره اينكه هدايت كننده خدا است) 5) سوره الضحى (93): آيات 1 تا 11 مقصود از اينكه خطاب به پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرمود خدا تو را" يتيم" و" ضال" يافت. چند وجه در اين باره‏ تو يتيم بودى و درد يتيمى كشيده‏اى، پس بر يتيم قهر مكن. تهيدست بوده‏اى و طعم فقر چشيده‏اى، پس سائل را از خود مران و ... بحث روايتى (رواياتى در باره نزول آيه:" وَ لَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى‏"، شفاعت، و معناى آيه:" وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ" ...) سوره الشرح (94): آيات 1 تا 8 نادرستى سخن فخر رازى در رد اين قول كه سوره" و الضحى" و" الم نشرح" يك سوره‏اند مقصود از شرح صدر رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم)، و وجوه مختلف در باره مراد از" وضع وزر" از آن حضرت‏ توضيح مفاد آيه:" فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً" و رد سخنى از زمخشرى در اين باره‏ مفاد تكرار جمله:" إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً" و چند وجه در باره امر" فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ ..." به پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) بحث روايتى (رواياتى متضمن تمثيلى حاكى از شكافته شدن سينه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و تبديل قلب او و رواياتى ديگر در ذيل آيات گذشته) سوره التين (95): آيات 1 تا 8 مراد از" تين" و" زيتون" و وجه تسميه مكه به" الْبَلَدِ الْأَمِينِ" منظور از خلقت انسان در احسن تقويم و اشاره به مقام رفيع او بر حسب طبع اولى و استعداد ذاتى‏ چند احتمال در باره مراد از" رد" انسان (جز مؤمنان صالح العمل) به" أَسْفَلَ سافِلِينَ" معناى آيه:" فَما يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ ..." و تقرير احتجاجى كه براى اثبات بعث و جزا متضمن است‏ بحث روايتى (چند روايت راجع به مراد از" تين"،" زيتون" و" البلد الامين") سوره العلق (96): آيات 1 تا 19 معناى" قرائت" و مفاد" اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ..." خلقت انسان از" علق" برهان و شاهدى بر يگانگى خداوند در ربوبيت‏ مراد از امر به قرائت در" اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ" و مفاد توصيف خدا به" الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ" بعد از امر به قرائت‏ بى نياز دانستن خود، منشا و علت طغيان آدمى است‏ توضيحى راجع به تشريع نماز قبل از شب معراج و قبل از نزول قرآن كه از آيه:" أَ رَأَيْتَ الَّذِي يَنْهى‏ عَبْداً إِذا صَلَّى" استفاده مى‏شود تهديد آنكه مانع نماز گزاردن پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) مى‏شده‏ بحث روايتى (رواياتى در باره ماجراى نزول نخستين وحى بر پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم):" اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ ..." و بيان اشكالى كه در اين روايات ديده مى‏شود) شان نزول آيات:" أَ رَأَيْتَ الَّذِي يَنْهى‏ ..."، سجده نزديك‏ترين حالت عبد به رب، سور عزائم‏ سوره القدر (97): آيات 1 تا 5 مفاد آيه:" إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ" اينست كه همه قرآن در شب قدر نازل شده است‏ وجه تسميه شب قدر، تقدير و احكام امور يك سال در شب قدر، يكى از شب‏هاى رمضان است و هر سال تكرار مى‏شود مراد از بهتر بودن شب قدر از هزار شب، و منظور از تنزل ملائكه و روح به اذن پروردگارشان" مِنْ كُلِّ أَمْرٍ" بحث روايتى (رواياتى حاكى از اينكه شب قدر يكى از سه شب نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم رمضان هر سال است‏) روايتى دال بر اينكه سوره قدر براى تسليت به رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) كه در رؤيا بنى اميه را بر منبر خود ديده بود نازل شده‏ رواياتى در باره بهتر بودن شب قدر از هزار ماه، تقدير امور و نزول ملائكه و روح در آن شب‏ سوره البينة (98): آيات 1 تا 8 بيان آيات (تفسير آيه:" لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ ..." كه گفته شده از مشكل ترين آيات قرآنى است‏) موارد استعمال واژه" كتاب" و مراد از اينكه فرمود در صحف مطهره‏اى كه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) تلاوت مى‏كند" كُتُبٌ قَيِّمَةٌ" هست‏ بيان اينكه كتب آسمانى براى عموم بشر آورده شده و آيه:" وَ ما تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ ..." حكايت حال مشركين نيز هست‏ توضيح اينكه از آيه:" وَ ذلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ" استفاده مى‏شود كه دين توحيد قائم به امر مجتمع بشرى و حافظ مصالح حياتشان است و رسالت پيامبر اسلام (صلّى الله عليه وآله وسلّم) شامل عموم بشر مى‏شود بهترين مردم و بدترين مردم‏ بحث روايتى (چند روايت در باره اينكه مراد از" خير البريه- بهترين مردم" امير المؤمنين (عليه السلام) و شيعيان اويند) سوره الزلزلة (99): آيات 1 تا 8 مقصود از اينكه در قيامت زمين" اثقال" خود را بيرون مى‏كند و" انسان" مى‏گويد آن را چه شده است‏ معناى اينكه در روز قيامت زمين به وحى الهى از اخبار خود سخن مى‏گويد معناى اينكه فرمود:" يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً ..." و بيان عدم منافات بين آيه:" فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ ..." با آياتى كه بر حبط اعمال، تبديل و تكفير سيئات و انتقال حسنات و سيئات دلالت دارند بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات سوره زلزال راجع به وقايع قيامت: اخبار زمين، رؤيت اعمال، و ...) سوره العاديات (100): آيات 1 تا 11 وجوهى كه در باره مراد از سوگندهاى:" وَ الْعادِياتِ ضَبْحاً ..." گفته شده و بيان اينكه اين قسم‏ها قسم به سوارگان رزمنده است‏ دو خصلت بنى آدم:" كنود" بودن و حب مال‏ بحث روايتى (روايتى راجع به نزول سوره عاديات در باره نبرد امير المؤمنين (عليه السلام) در جنگ ذات السلاسل، و روايتى ديگر) سوره القارعة (101): آيات 1 تا 11 وجه تسميه قيامت به" قارعه" و تشبيه مردم پس از بر انگيخته شدن، و به توده ملخ‏ معناى اينكه در باره كسى كه اعمالش سبك است فرمود:" فامه هاويه" بحث روايتى (چند روايت در معناى برخى آيات گذشته از جمله" فامه هاويه") سوره التكاثر (102): آيات 1 تا 8 توضيح مفردات و مفاد آيات:" أَلْهاكُمُ التَّكاثُرُ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقابِرَ ..." كه متضمن توبيخ شديد مردم در جمع مال و نفرات است‏ تخطئه و تهديد متكاثران و معناى" لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ" و" ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَيْنَ الْيَقِينِ" توضيحى در باره" نعمت" و استفاده از آن در راه اطاعت و سؤال از آن در قيامت‏ بحث روايتى (چند روايت در باره شان نزول سوره تكاثر) رواياتى بيانگر اينكه مراد از نعيمى كه از آن سؤال مى‏شود محمد و آل او (عليهم السلام)، يا ولايت اهل بيت (عليهم السلام) است و توضيحى در اين باره، با بيان رابطه بين نعمت بودن نعمت‏ها و هدايت دينى‏ سوره العصر (103): آيات 1 تا 3 اقوال مختلف در باره مراد از" عصر" كه بدان قسم ياد فرموده است‏ شرحى در مورد مستثنى بودن مؤمنان صالح العمل از زيانمندى جنس انسان‏ جمله" وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" بر عمل به همه اعمال صالح دلالت دارد و از آن استفاده مى‏شود كه مؤمنان گنهكار نيز در خسرانند خصوصيت و اهميت تواصى به حق و تواصى به صبر كه بعد از عنوان كلى" وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ" اختصاص به ذكر يافتند بحث روايتى (چند روايت در ذيل آيات سوره عصر) سوره الهمزة (104): آيات 1 تا 9 تهديد شديد به گرد آورندگان مال و ذكر اوصاف آنان كه" همزه" اند و" لمزه" و مال خود را مايه جاودانى مى‏پندارند و ... معناى اينكه در وصف آتش جهنم فرمود:" الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ" و معناى" فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ" بحث روايتى (رواياتى در باره شان نزول سوره همزه، معناى" همزه" و" لمزه" و ... مراد از" عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ") سوره الفيل (105): آيات 1 تا 5 بيان مفردات و مفاد آيات سوره مباركه فيل‏ بحث روايتى (داستان اصحاب فيل و هلاكتشان) سوره قريش (106): آيات 1 تا 4 معناى سوره ايلاف در فرض وحدت با سوره فيل و در صورت استقلال‏ بحث روايتى (روايتى در باره مفاد سوره ايلاف) سوره الماعون (107): آيات 1 تا 7 اوصاف تكذيب كنندگان دين: راندن يتيم، عدم اهتمام به طعام مسكين، سهل انگارى در نماز گزاردن، ريا كارى و منع" ماعون" بحث روايتى (چند روايت در باره مفاد آيات گذشته از جمله: سهل انگارى در باره نماز و مراد از منع" ماعون") سوره الكوثر (108): آيات 1 تا 3 اقوال مختلف در باره مراد از" كوثر" و بيان شواهد دال بر اينكه مراد از آن ذريه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) يعنى فرزندان فاطمه (عليها السلام) است‏ مراد از امر به صلاة و نحر بعد از منت گذاردن به اعطاء كوثر بحث روايتى (رواياتى در باره اينكه مراد از" نحر" در" فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ" بلند كردن دست‏ها در موقع اداء تكبير نماز است‏) رواياتى راجع به زخم زبان زدن به پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) در مورد نداشتن اولاد ذكور، كسى كه زخم زبان زد، و نزول سوره كوثر سوره الكافرون (109): آيات 1 تا 6 بيان اينكه خطاب در" يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ ..." به گروهى معهود و معين از كفار بوده و" وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ" اخبار غيبى از آينده است‏ وجه تكرار مضمون سابق در" وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ" بيان اينكه آيه:" لَكُمْ دِينُكُمْ وَ لِيَ دِينِ" اخبار از اينست كه كافران مخاطب پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) به دين او نخواهند گرويد. چند وجه ديگر در معناى اين آيه‏ بحث روايتى (روايتى در باره شان نزول سوره كافرون و روايتى راجع به تكرار يك مضمون در سوره) سوره النصر (110): آيات 1 تا 3 بيان اينكه مراد از نصر و فتح كه در" إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ ..." رسيدن آن پيشگويى شده فتح مكه است‏ وجه و مناسبت امر به حمد و استغفار پروردگار، بعد از ديدن نصر الهى‏ بحث روايتى: چند روايت مربوط به نزول سوره نصر تفصيل داستان فتح مكه: پيمان شكنى مكيان، حركت قواى اسلام، وقايع بين راه، وارد شدن به شهر و ... خطبه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) بعد از فتح مكه‏ سوره المسد (111): آيات 1 تا 5 معناى" تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ وَ تَبَّ" و وجه اينكه در اين نفرين از ابو لهب به كنيه ياد شده است‏ توضيحى در باره اينكه نفرين به ابو لهب و اينكه فرمود:" سَيَصْلى‏ ناراً ..." عدم اختيار ابو لهب در جهنمى شدن را افاده نمى‏كند بحث روايتى (چند روايت در باره بد رفتارى ابو لهب و همسرش با رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و نزول سوره تبت) سوره الإخلاص (112): آيات 1 تا 4 فرق بين" احد" و" واحد" و معناى احد بودن خداى تعالى‏ معناى اينكه خدا صمد است اينست كه هر چيزى در ذات و آثار و صفات محتاج او است و او منتهى المقاصد است‏ بيان اينكه نزائيدن، زاده نشدن و كفو نداشتن خدا فرع بر صمد بودن و يگانگى او در ذات و صفات و افعال است‏ بحث روايتى (رواياتى در باره فضيلت سوره اخلاص و توضيح مضامين عاليه آن) سوره الفلق (113): آيات 1 تا 5 معناى" فلق" در" قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ" و مفاد" مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ" ذكر خصوص شر شبانگاه، شر ساحران و شر حاسد بعد از ذكر" من شر ما خلق" از باب اهتمام به اين سه شرط است‏ بحث روايتى (چند روايت حاكى از نزول" معوذتين" بعد از بيمار شدن پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) بر اثر سحر يك يهودى‏) نظر ابن مسعود دائر بر اينكه" معوذتين" جزء قرآن نيست، رد اين نظر و بيان اينكه تواتر قطعى بر اينكه اين دو سوره جزء قرآنند وجود دارد چند روايت در باره مراد از" فلق" و در باره آثار حسد سوره الناس (114): آيات 1 تا 6 شرحى در مورد اينكه خداى تعالى از سه جهت" رب الناس"،" ملك الناس" و" اله الناس" بودن ملجا و معاذ است‏ مراد از" وسواس خناس" و اينكه فرمود:" مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ" بحث روايتى (رواياتى در باره شان نزول سوره ناس، مراد از" وسواس خناس" و وساوس و تسويلات آن)

توضیحات
افزودن یادداشت جدید

كار مى‏خورى، و او را موكل بر اين ماموريت كرد، تا روز قيامت «1».

مؤلف: در اوائل جلد هشتم اين كتاب گفتارى در اين باره گذشت.

الحمد للَّه كه اين كتاب به پايان رسيد، و فراغت از تاليف آن در شب مبارك قدر يعنى بيست و سوم ماه مبارك رمضان سال هزار و سيصد و نود و دوى هجرى اتفاق افتاد و الحمد للَّه على الدوام و الصلاة على سيدنا محمد و اله و السلام.

مترجم: سپاس خداى را كه توفيق ترجمه تفسير الميزان را به اين بنده ناچيزش عطا فرمود، و ترجمه آخرين جلدش در روز عيد غدير به پايان رسيد. اميد آن دارم كه اين خدمت ناچيز در درگاه ربوبيتش و در پيشگاه مقدس خاتم الانبيا، و اوصياى گرام آن حضرت مقبول افتد. و خداوند عز و جل در اين ترجمه بركتى قرار دهد تا افراد بيشترى از آن منتفع گردند.

در اينجا به ياد خاطره‏اى كه با مرحوم استادم علامه طباطبائى داشتم افتادم كه فرمود:

شخصى مرحوم پدرم را در خواب ديد، حال او را و نظرى كه به فرزندش دارد سؤال كرد، آن مرحوم فرموده بود از محمد حسين راضى نيستم، زيرا او با نوشته‏هايش سرمايه كلانى براى خود فراهم آورده و چيزى به من نداده، مرحوم استاد وقتى اين ماجرا را نقل كرد اشك از چشمانش جارى شد و به من فرمود: من ثواب تفسير الميزان را به روح والدينم اهدا نمودم. به ايشان عرض كردم من نيز ثواب ترجمه آن را به روح والدينم اهدا نمودم، اميد است خداى عز و جل به لطف و كرم خود اين هديه را با صفات مضاعف در حساب آنان بنويسد. از همه خوانندگان عزيز و محترم التماس دعا دارم.

و الحمد للَّه و الصلاة على رسول اللَّه و على آله خزائن رحمة اللَّه و اللعن على اعدائهم اعداء اللَّه.

سيد محمد باقر شريف موسوى، معروف به سيد محمد باقر موسوى همدانى فرزند حجة الاسلام و المسلمين مرحوم سيد هادى گروسى تغمده اللَّه بغفرانه.

(1) امالى صدوق، ص 376، ح 5، ط بيروت.

/ 691