گران بهاترين سرمايه اى كه خداوند بزرگ آن را به نوع بشر ارزانى داشته است ، گوهر فروزان عقل است .بزرگ ترين امتيازى كه انسان را بر تمام حيوانات برترى داده و فرمانروايى كرده زمين را در اختيار او گذارده ، عقل است . شريف ترين مخلوقى كه خالق عالم در سراسر جهان هستى آفريده و در پيشگاه مقدسش از هر موجودى محبوب تر و گرامى تر است ، عقل است .(عن ابى عليه السلام : ثم قال و عزتى و جلالى و ما خلقت خلقا هو احب الى منك .(172) )امام باقر عليه السلام فرمود: وقتى خداوند عقل را آفريد، درباره اش فرمود: به عزت و جلالم قسم است كه هيچ موجودى را نيافريده ام كه نزد من از تو محبوب تر باشد.
ميزان خوبى و شايستگى
در نظر اولياى گرامى اسلام ، ميزان خوبى و شايستگى مردم ، تنها درستكارى و صحت عمل نيست ، بلكه اخلاق خوب و اعمال پسنديده آنان را به توجه به درجه عقل و كيفيت انديشه و فكرشان مى سنجند. درستكاران با ارزش ، كسانى هستند كه با داشتن عقل كافى و فكر روشن ، پاكى و صحت عمل را اختيار كرده و به نادرستى و گناهكارى پشت پا زده اند.(قال رسول الله عليه و آله : اذا بلغكم عن رجل حسن حال ، فانظروا فى حسن عقله فانما يجازى بعقله .(173) )
حسن خلق و خرد
رسول اكرم فرموده : وقتى خبر حسن خلق و درستكارى مردى به شما مى رسد، تنها به آن قانع نشويد، بلكه خوبى عقل و فكرش را ببيند و مقدار درك و فهمش را در نظر آوريد. زيرا پاداش عمل هر كسى به مقدار عقل اوست .(ن ابى جعفر عليه السلام : ان الله تبارك و تعالى يحاسب الناس على قدر ما اتاهم من العقول فى دار الدنيا.(174) )امام باقر عليه السلام فرموده است : در قيامت بازخواست خداوند از مردم به مقدار عقلى است كه در دنيا به آنان داده است .هر انسانى كه از مادر متولد مى شود داراى ساختمان اختصاصى و مميزات معينى است . رنگ چهره ، اجزاى صورت ، كيفيت قيافه ، ساختمان چشم و مو، آهنگ صوت و حتى خطوط ريز سرانگشت هر انسانى با ديگرى فرق دارد. اين اختلاف طبيعى ، كه يكى از آيات الهى است ، در قرآن شريف با يك جمله كوتاه ادا شده است .