چند نكته - فرازهایی از قرآن نسخه متنی

بَداء (يَمْحُواللّهُ ما يَشاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ اُمُّ الْكِتابِ)(رعد، 39) خـداونـد هـر چه را بخواهد، محو مى كند و هر چه را بخواهد (اثبات ) مى كند و (اُمُّ الْكِتابِ) و اصل همه كتابهانزد خداست .

چند نكته

1 ـ مقدرات ثابت و قابل تغيير

مقدرات خداوند بر دو گونه است

الف ) مـقـدرات ثـابـت :كـه بـدون تـرديـد واقـع مـى شـود و تـغـيـيـر و تـبـديـل در آن راه نـدارد.

ايـن مقدرات در (ام الكتاب ) يا (لوح محفوظ) ثبت است و هيچكس را جز خداوند بر آن احاطه نيست ، مگر به اذن خدا.

ب ) مـقـدرات قـابـل تـغـيـيـر:كـه خـداوند آنها راتابع شروط و مصالح قرار داده و ممكن است با حـصـول آن شـروط حـاصل شود يا با حاصل شدن شرايط ديگر غير آن تقدير واقع گردد. اين تقديرات در (لوح محو و اثبات ) ثبت شده و بندگانى به اذن خداوند بر آن اطلاع مى يابند. البته مآل و مرجع اين لوح ، همان لوح محفوظ و تغييرات محو و اثباتى در اين لوح به مقتضاى لوح محفوظ است ، و به همين جهت آن را (ام الكتاب ) ناميده اند.

از ايـن آيـه شـريـفه استفاده مى شود كه خداوند چنين نيست كه اگر تقديرى مقرر فرمود، ديگر نتواند آن را تغيير دهد. او فاعل اختيار دارى است كه آنچه بخواهد مى كند (يمحوا الله ما يشاء و يـثـبت ). البته همچنانكه خودش فرموده افعال او گزاف نيست و بر حسب مصالح و مفاسد واقعى است .

2 - مساءله بداء از ديدگاه شيعه

شيعه به استناد آيه فوق ، معتقد به (بداء) است و عـده اى از عـلمـاى اهـل تـسـنـن بـه عـلت آگـاهـى نـداشـتـن صـحـيـح از ايـن عـقـيـده ، آن را باطل دانسته اند، از اين رو در يك نگاه كوتاه به بررسى مساءله بداء مى پردازيم .

وقـتـى كـسـى عـزم بـر انـجـام كـارى كـنـد و بـعـد بـر او مـعـلوم گـردد كـه انـجـام آن فـعـل مـطـابـق مـصـلحـت نـيـسـت وپـشـيـمـان شـود، اصـطـلاحـاً گـفـتـه مـى شـود براى او (بداء) حاصل شده است و فهميده است كه قصدش خطا بوده است .

بداء در مورد خداى تعالى به معنى فوق صحيح نيست بلكه به معناى آشكار كردن و نماياندن اسـت . بدين صورت كه خداوند تقديرى مشروط، معين فرموده و در لوح محو و اثبات ، ثبت شده اسـت . بـعـد بـا تـوجه به حاصل نشدن آن شرط آن تقدير محو و حكم و تقدير ديگرى ثبت مى شـود؛ ولى عـلم و قضاى خدا ترديد بردارنيست و در لوح محفوظ ثبت است و اگر كسى بر لوح مـحو و اثبات به اذن خدا اطلاع پيدا كند، مقدراتى مى بيند و از وقوع آنها خبر مى دهد. بعد ممكن اسـت بعضى از آنها به خاطر حاصل نشدن شرايط لازم ، واقع نشود و در اينجا بر ما روشن مى گردد كه تقديرى كه ما منتظر آن بوديم از مقدرات حتمى خداوند نبوده و قضاى ترديد ناپذير حق بر آن تعلق نگرفته است . اين معناى (بداء) است .

به عنوان مثال در مورد قوم يونس (ع )، خداوند خبر داد كه آنان را سه روز ديگر هلاك خواهدكرد. حضرت يونس از بين آنان رفت و طليعه عذاب پديدار شد. با پديدار شدن عذاب ، آنان توبه كـردنـد و تـوبـه شـان پـذيرفته شد و عذاب از آنان دفع گرديد. در اينجا به اصلاح بداء حـاصـل شـد يـعـنـى خـداوند براى ما آشكار كرد كه مقدر و قضاى حتمى در مورد آنان نجات بود وآنـچـه قـبـلاً اطـلاع داده شـده بـود تـقـديـر مـشـروط بـود كـه حـاصـل نـشـد.نـسـخ احـكـام نـيـزنـوعـى بداءاست چون وقتى خداوند حكمى رانسخ مى كند در واقع آشـكـارمـى كند كه مصلحت حكم اول كه به نظر دائمى مى آمد، تا اينجا بود و الان مصلحت از بين رفـتـه و شـرايـط تـغـيـيـر كـرده و حـكـم جـديـد لازم اسـت . ايـن در لوح مـحـفـوظ از