بحثى پيرامون محكم و متشابه - فرازهایی از قرآن نسخه متنی

پذيرفته نيست و همه انسانها بايد به آن ايمان بياورند. در فراز ديگرى ، مؤ منان را به وحـدت و اعـتصام به حبل الله فراخوانده و دستوراتى در زمينه حرمت ربا وانجام توبه و انفاق مـى دهـد. سـرانـجام به بيان حال مؤ منان واقعى كه آنان را اولوالالباب ناميده ، پرداخته و چند دعا از زبان آنان نقل مى كند.

بحثى پيرامون محكم و متشابه

(هـُوَ الَّذى اَنـْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ اُمُّ الْكِتابِ وَ اُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَاَمَّا الَّذينَ فـى قـُلُوبـِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغاءَ تَاءْويلِه وَ ما يَعْلَمُ تـَاءْويـلَهُ اِلا اللّهُ وَالرَّاسـِخـُونَ فـِى الْعـِلْمِ يـَقـُولُونَ امـَنـّا بـِهِ كـُلُّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما يَذَّكَّرُ اِلاّ اوُلُوالاَْلْبابِ) 234 اوسـت كـه كـتـاب را بـر تـو فـروفـرسـتـاد. بـعـضـى از آيـات آن مـحـكـم اسـت كـه آنـهـا اصـل كـتـاب اسـت و بـعـضـى ديـگـر، مـتـشـابـه اسـت . كـسـانـى كـه در دلهـاى آنـان مـيـل بـه بـاطـل و انـحـراف اسـت ، بـه مـنـظـور فـتـنـه جـويـى و تـاءويـل قـرآن ، از مـتـشـابـهـات آن پـيـروى مـى كـنـنـد، در حـالى كـه تـاءويل آن را جز خدا و راسخان در علم نمى دانند 235 كه [راسخان در علم ] مى گويند:بـه آن ايمان آورديم ؛ تمام (آيات قرآن ) از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان ، كسى متذكر نمى شود.

تعريف محكم و متشابه

از آيه مزبور بخوبى روشن مى شود كه آيات قرآن كريم به دو دسته كلى تقسيم مى شود:

الف ـ آيات محكم ب ـ آيات متشابه آيـه مـحـكـم ، آيـه اى اسـت كـه مـعـنـى و مـراد آن روشـن اسـت و بـا مـعـنـى غـيـر مـراد، اشتباه نمى شـود، 236 يـعـنى خواننده بدون ترديد و اشتباه به معنايش پى مى برد، 237 مانند آيه (لَيْسَ كَمِثْلِه شَىْءٌ) 238 هيچ چيز، مانند او نيست . اينكه چيزى مانند او نيست ، بسيار روشن است . همچنين آيه (لا تُدْرِكُهُ الاَْبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الاَْبْصارَ) 239 ديده ها او را درك نمى كند، ولى او ديده ها را درك مى كند.

آيـه مـتـشـابـه ، آيـه اى اسـت كـه بر خلاف آيه محكم ، داراى تشابه است ؛ يعنى بر چند معناى مـتـشابه دلالت مى كند 240 و معنى آن به كمك آيات ديگر (يعنى آيات محكم ) روشن مى شـود و گـرنـه انـسـان در فـهـم آن دچـار اشـتـبـاه مـى گـردد، مثل آيه (اَلرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى ) 241 خداى رحمان ، بر عرش ، استقرار يافته است .

مـعـنـاى اسـتـقـرار خـداى رحـمـان بر عرش ، در آغاز روشن نيست ؛ از اين رو، خواننده اين آيه دچار ترديد مى شود كه آيا مراد از اين (عَرش ) و (اِسْتَوى ) همان تخت جسمانى و نشستن بر روى آن است يا آنكه مراد ـ با توجه به آيات محكم ـ همان فرمانروايى و تدبير امور عالم است ؟ و نـيز در آيه (اِلى رَبِّها ناظِرةٌ) 242 به سوى پروردگارش مى نگرد، خواننده دچار مشكل مى شود و خيال مى كند خدا ديدنى است و در قيامت مى توان او را ديد، 243 در حالى كه با توجه به ساير آيات محكم ، معلوم مى شود كه رؤ يت ظاهرى و جسمانى مراد نيست .

وظيفه ما در برخورد با آيات متشابه

جـواب ايـن سؤ ال از آيه مورد بحث به دست مى آيد. در آن ، آيه محكم بدين گونه معرفى شده اسـت :(هـُنَّ اُمُّ الْكـِتـابِ) 244 يـعـنـى آيـات مـحـكـم قـرآن ، مـادر و اصـل و پـايـه كـتـاب هـسـتـنـد.

بـنـابـرايـن ، آيـات مـتـشـابـه فـرع ايـن اصل هستند و هر فرعى به اصل خود بازمى گردد.

آيـات مـتـشـابـه را بـايـد بـه اصـل و مـادرشان بازگردانيم تا مقصود را دريابيم . به عنوان مـثال ، اگر در آيه اى آمده است (يَدُاللّهِ فَوْقَ اَيْديهِمْ) 245 دست خدا بالاى دست آنهاست ، نبايد گمان كنيم كه خدا هم مانند انسان دست دارد؛ زيرا اين آيه را بايد به آيه محكم (لَيْسَ كَمِثْلِه شَىْءٌ) 246 بازگردانيم تا معلوم شود كه در اينجا مراد از (يد) قدرت است .